Trận không chiến kỳ lạ bậc nhất trên bầu trời Việt Nam
Đối tượng tấn công của biên đội tiêm kích F-4J (Mỹ) chỉ là 1 chiếc MiG-21U hai chỗ ngồi dùng để huấn luyện, không đeo vũ khí.
Trung tướng Phạm Phú Thái, cựu phi công MiG-21 trong bài viết “Khoảng trời miền Trung trước năm 1975 lịch sử” đã đề cập tới trận không chiến kỳ lạ, duy nhất trong chiến tranh Không quân trên bầu trời Việt Nam.
Bài viết của ông để tưởng nhớ người chỉ huy, người anh cả của đoàn bay MiG-21 khóa 3 Đại tá, Anh hùng Đinh Tôn và các liệt sĩ phi công chiến đấu của Không quân Việt Nam:
Đó là ngày 11/9/1972, khi Trung đoàn 921 đã chuyển về đóng quân tại sân bay Gia Lâm. Anh Tôn lúc đó là Trung đoàn phó, do ngồi trực sở chỉ huy khá lâu nên anh phải lên sân bay Nội Bài để bay hồi phục kỹ thuật. Người bay kèm anh hôm đó là chuyên gia Liên Xô.
Sở chỉ huy Quân chủng và Binh chủng nắm thời cơ Không quân Mỹ giãn ra sau đợt đánh tập trung nên cho chúng tôi tranh thủ huấn luyện.
Chiều hôm đó, tôi có nhiệm vụ dẫn phi công Lê Khương, cất cánh từ Gia Lâm lên bay hồi phục bài đánh chặn máy bay địch ở tầng trung. Khi bay qua sân bay Nội Bài còn nghe tiếng anh báo cáo Sở chỉ huy để làm các động tác kỹ thuật bay tại đỉnh sân bay. Chúng tôi được lệnh chuyển kênh liên lạc, để không ảnh hưởng tới các máy bay huấn luyện khác ở khu vực Nội Bài.
Khi dẫn đường, Sở chỉ huy bắt đầu dẫn biên đội tôi vào tiếp cận mục tiêu thì không cho khẩu lệnh chỉ thị mục tiêu nữa, mà thông báo ngắn gọn là “giữ độ cao 5km, vòng tại chỗ. Có địch vào sân bay Nội Bài”. Tôi lệnh cho số 2, Lê Khương “dàn đội hình chiến đấu, tăng cường cảnh giới, kiểm tra vũ khí”.
Tôi chần chừ, không dám liên lạc tiếp với Sở chỉ huy vì chắc chắn ở đó đang căng thẳng xử lý tình huống bất ngờ này. Không biết tình hình địch ra sao, tôi chỉ mong được Sở chỉ huy dẫn về khu vực có địch để đánh địch giải toả cho sân bay.
Tôi cũng không biết hai thầy trò anh đã lâm trận. Sau này tìm hiểu, tôi mới biết Sở chỉ huy lúc đó không dám đưa chúng tôi về để giải toả cho chiếc máy bay kia, có lý do là biên đội tôi chưa sẵn sàng, vì đang huấn luyện hồi phục cho số 2, Lê Khương sau khi bị thương, nhảy dù ở trận đánh trước đó.
Một máy bay huấn luyện đụng độ cả biên đội tiêm kích của Mỹ
Sau này tôi đã tìm hiểu và đã biết được diễn biến của trận đánh kỳ lạ này như sau: Trước hết, đây là trận không chiến (nếu có thể được gọi là như vậy) giữa một máy bay huấn luyện, không mang vũ khí với biên đội máy bay F-4J của Hải quân Mỹ bí mật đột kích vào sân bay Nội Bài.
Đây là trận đánh với sự có mặt lần đầu tiên và duy nhất của phi công chuyên gia Liên Xô trong suốt cuộc chiến tranh.
Điều kỳ lạ là trong trận này, đối tượng tấn công của biên đội F-4J chỉ là 1 chiếc MiG-21U hai chỗ ngồi dùng để huấn luyện, không đeo vũ khí. Các máy bay F-4J phát hiện và chủ động trước mà không có cách gì bắn rơi được MiG-21. Biên đội F-4J hoàn toàn làm chủ tình thế.
Nhưng chỉ đến khi hết dầu, động cơ ngừng hoạt động, không thể điều khiển máy bay theo ý muốn nữa, hai thầy trò anh mới chủ động rời máy bay, để phi công Mỹ bắn trúng chiếc máy bay đã cạn dầu và không có phi công điều khiển.
Anh Tôn sau này kể lại: “Khi đã hoàn tất các động tác kỹ thuật cần thiết, hai thầy trò đang cơ động nhẹ nhàng đưa máy bay về vòng 3 để chuẩn bị hạ cánh, đột nhiên, anh có linh tính thế nào đó, mới qua quan sát, giật mình thấy hai làn khói vừa xịt ra từ hai chấm đen phía sau khoảng 2-3km.
Anh lập tức kéo giật máy bay chéo xuống đất để tránh tên lửa, đồng thời, tống tay ga lên mở tăng lực. Hai quả tên lửa sượt ra phía sau đuôi, không trúng. Đúng lúc đó, anh nghe được tiếng nói từ đài chỉ huy bay thông báo và hướng dẫn anh cơ động tránh tên lửa.
Hai viên phi công F-4J đã thấy chiếc MiG-21 cơ động gấp tránh được tên lửa, sau đó kéo vọt lên vòng chiến đấu gắt, tạo ngay thế đối đầu. Và từ thời điểm đó, chiếc MiG-21 hoàn toàn chủ động, cơ động, có lúc còn bám được vào vào phía sau một chiếc F-4J.
Mỗi lần thấy một tốp dãn ra vòng ngoài để tạo thế chuẩn bị bắn tên lửa, anh lại “nghiến răng nghiến lợi” kéo cần lái, xoay máy bay vào thế đối đầu, không cho chiếc máy bay nào địch có đủ điều kiện bắn trúng, mặc dù những chiếc FJ đã có gắng bắn nhiều loạt tên lửa nhưng đều trượt.
Khi chúng tôi hỏi anh về phản xạ của người phi công Liên Xô, anh nói: “Ông ấy, sau khi thấy máy bay đột ngột vòng gấp tránh tên lửa mới biết là đang bị máy bay tiêm kích của Không quân Mỹ bám đuôi, và vì vậy hoàn toàn thả cần lái để anh chủ động cơ động, thực hiện các động tác không chiến”.
Vodka và cá khô uống mừng
Khi thấy đèn tín hiệu đỏ báo sắp hết dầu sáng lập lòe trong buồng lái, nhẩm tính, với chế độ “tăng lực” như thế này thì chỉ còn trên dưới một phút nữa phải thoát khỏi máy bay, trước khi bị tên lửa địch bắn trúng, hai thầy trò sẽ rơi vào thế nguy hiểm. Nếu bị tên lửa bắn trúng, có nhảy dù ra được thì cũng khó mà toàn vẹn vì những động tác cơ động tránh tên lửa diễn ra ở độ cao rất thấp.
Và thế là, bằng một động tác kỹ thuật tuyệt đỉnh, anh cho máy bay dựng thẳng lên, sau đó lộn xuống và lại làm động tác nửa vòng chiến đấu thật gấp và báo cho ông thầy ngồi sau: “Chuẩn bị, nhảy dù nhé!”, đồng thời, thả cần lái, cầm tay kéo chốt nhảy dù giật mạnh.
Hai tiếng nổ phát ra từ hai quả đạn phóng ghế của hai thầy trò, hai chiếc dù bung ra ở độ cao không quá 150-200m. Cùng lúc đó, hai quả tên lửa từ một chiếc F-4J phóng đến trúng vào chiếc MiG-21 không người điều khiển, đang chòng chành và nổ tung.
Chiếc MiG-21 rơi cách chỗ hai phi công tiếp đất vài trăm mét. Một cách tình cờ, hai chiếc dù của hai thầy trò lại rơi vào đúng địa điểm trú quân bí mật của đoàn chuyên gia Liên Xô. Hai người rẽ luôn vào phòng nghỉ của chuyên gia. Phi công Liên Xô đập một chai vodka kèm đồ nhắm là cá khô mang sang từ Liên Xô để “uống mừng” thoát nạn trong trận không chiến kỳ lạ.
Trung tướng Phạm Phú Thái
Màn hạ cánh ngoạn mục
Ở sân bay Vinh, tối 21-8-1974, tôi nhận được thông báo của sở chỉ huy: “Hôm sau Trung đoàn trưởng Đinh Tôn sẽ vào và trực tiếp giao nhiệm vụ cho phi đội”.
Sáng 22-8-1974, đang suy nghĩ về nhiệm vụ sắp tới, bỗng điện thoại từ Sở chỉ huy phía trước của trung đoàn réo vang, tôi cầm máy nghe.
Tham mưu phó trung đoàn Nguyễn Phụng Dương thông báo, chuẩn bị đón máy bay của Trung đoàn trưởng Đinh Tôn.
Tôi lệnh cho trực ban thông tin bật máy ở chế độ thu-canh. Tôi trèo lên nóc chòi chỉ huy cao khoảng 1,5m, nhắc mấy anh em trực tăng cường quan sát về phía bắc và tây bắc sân bay để sớm phát hiện và trợ giúp phi công khi cần thiết.
Trong chiến tranh, chúng tôi đi cơ động các sân bay dã chiến thường không sử dụng liên lạc vô tuyến điện để giữ bí mật và bay rất thấp để tránh ra-đa địch, vì vậy không dám hỏi xem máy bay của Trung đoàn trưởng đến đâu rồi. Theo kế hoạch thì máy bay đã phải tới sân bay, nhưng chưa thấy tăm hơi đâu.
Tôi vừa định lấy chiếc ống nhòm TZK để quan sát thì giật mình vì tự nhiên, như vừa chui lên từ trong lòng đất hình khối khổng lồ của chiếc máy bay MiG-21, cùng lúc với tiếng động cơ rít như xé màng tai, ập xuống căn chòi, tưởng như giơ tay là với tới được.
Mấy anh em vội nằm rạp xuống, còn kịp nhìn rõ từng hàng, từng chiếc ốc vít chữ thập trên thân và cánh máy bay.
Tôi lắc đầu và bật cười: “Ông anh còn gân guốc, cường tráng lắm” (năm đó anh Đinh Tôn mới tròn 38 tuổi, đã được phong tặng Anh hùng LLVT nhân dân từ tháng 12-1973).
Chiếc MiG-21 được điều khiển bởi đôi tay điêu luyện của phi công cự phách, tiếp tục bay dọc đường băng ở độ cao vài mét kéo theo đám bụi cuốn lên sau luồng phụt từ ống phản lực.
Đến giữa đường băng, chiếc máy bay đột ngột dựng đứng lên, lao thẳng vào bầu trời, tiếp theo là liên tục xoay tròn hai vòng (từ kỹ thuật gọi là “khoan lên” với góc tới 60…), rồi lần lượt các động tác lộn xuống, thắt vòng đứng, vòng chiến đấu ở độ cao cực thấp.
Mấy anh nông dân đang làm ruộng gần đó, lúc đầu còn giật mình định bỏ chạy, nhưng khi phát hiện là máy bay MiG của ta thì chống cuốc đứng, ngắm nhìn các động tác bay điêu luyện mà xuýt xoa, thán phục.
Một đồng chí trong kíp trực chỉ huy nói: “Bay kiểu nớ, phi Đinh Tôn ra, nỏ còn ai nựa!”.
Thành Nhân
