Tại sao biến thể Covid-19 “Kraken” lại khiến các chuyên gia lo ngại?

Kể từ khi Omicron trở thành biến thể Covid thống trị thế giới, nó đã có rất nhiều hình dạng . Đầu tiên là BA.1, sau đó là BA.5 và cuối cùng là các loại khác, bao gồm BQ.1 và BQ.1.1. Giờ đây, mọi con mắt đang đổ dồn vào một chuỗi chữ và số hỗn độn khác—XBB.1.5, còn được gọi là Kraken, đã càn quét vùng đông bắc Hoa Kỳ trong những tuần gần đây.

“Kraken là gì”

XBB.1.5—được một số nhà khoa học đặt biệt danh không chính thức là “Kraken” trên mạng—là một biến thể phụ của Omicron đã thu hút sự chú ý của các nhà virus học trong những tuần gần đây vì lợi thế đáng kể về tốc độ lây lan của nó. Tên cho XBB.1.5 được đề xuất bởi một giáo sư trên Twitter để phù hợp với sức mạnh của chủng mới với quái vật biển trong thần thoại.

Nghiên cứu của nhà virus học máy tính Trevor Bedford và nhóm của ông tại Trung tâm Ung thư Fred Hutchinson ở Seattle cho thấy XBB.1.5 hiện có số lần sinh sản khoảng 1,6, nghĩa là trung bình mỗi người bị nhiễm biến thể phụ này sẽ tiếp tục lây nhiễm cho khoảng 1,6 người khác.

Theo ước tính Nowcast của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh về tỷ lệ biến thể, Marlin Figgins, Tiến sĩ Đại học Washington, cho biết XBB.1.5 có khả năng đã nằm trong số những biến thể phụ phổ biến nhất ở Hoa Kỳ.

“Có khả năng số ca nhiễm sẽ tăng lên trong thời gian ngắn, mặc dù điều này sẽ phụ thuộc vào mức độ lợi thế của XBB.1.5 và các yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến việc lây truyền SARS-CoV-2 nói chung,” một sinh viên làm việc trong phòng thí nghiệm của Bedford cho biết.

Điều quan trọng, mặc dù có vài chục đột biến so với biến thể phụ BA.5, biến thể thống trị vào mùa hè năm ngoái, XBB.1.5 vẫn là một dạng của Omicron chứ không phải một số biến thể SARS-CoV-2 hoàn toàn mới. Nó cũng rất giống với dòng mẹ của nó , XBB—bản thân nó là sự kết hợp của hai dòng có nguồn gốc từ biến thể con BA.2 thống trị vào mùa xuân năm ngoái.

Pavitra Roychoudhury, giám đốc bộ phận giải trình tự Covid-19 tại Đại học Washington Virology, cho biết: “Đã lâu rồi, chúng tôi chưa thấy một dòng phụ nào phát triển với tốc độ như vậy, vì vậy đó là một dấu hiệu khác cho thấy dòng này có thể đáng để theo dõi”.

Ông Roychoudhury nói rằng điều quan trọng là phải sớm theo dõi các biến thể để xác định chúng và xem xét cách thiết kế các loại vắc-xin trong tương lai: “Cho đến khi chúng tôi có một loại vắc-xin có hiệu quả chống lại tất cả các biến thể, chúng tôi sẽ phải thử và thiết kế chúng dựa trên những gì có khả năng được lưu hành ở tần số cao”.

XBB.1.5 lan truyền nhanh như thế nào?

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã coi XBB.1.5 là phiên bản dễ lây truyền nhất của biến thể Omicron cho đến nay và thông báo rằng các quốc gia nên xem xét khuyến nghị đeo khẩu trang cho các tình huống rủi ro, chẳng hạn như các chuyến bay. Nó nhanh chóng trở nên thống trị ở các vùng của Hoa Kỳ và một số chuyên gia lo lắng rằng nó có thể tránh được khả năng miễn dịch từ các bệnh nhiễm trùng trong quá khứ và có thể là vắc-xin.

Omicron nhánh XBB.1.5 có thể thúc đẩy đợt bùng phát Covid-19 mới ở Hoa Kỳ

Cho đến nay, sự khác biệt giữa các khu vực có xuất hiện XBB.1.5 là rất lớn.Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, biến thể này được dự đoán sẽ chiếm hơn 70% các trường hợp được tìm thấy ở New England và bang New York nhưng ít hơn 5% các trường hợp ở Trung Tây và Bờ Tây Hoa Kỳ và khoảng 27% các ca bệnh trên toàn quốc trong tuần kết thúc vào ngày 6/1. Các dòng vi-rút khác dự kiến sẽ có tốc độ tăng trưởng chậm hoặc không tăng theo tỷ lệ các ca bệnh mà chúng tạo nên.

Theo WHO, biến thể này đã được tìm thấy ở 38 quốc gia. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Châu Âu cho biết hôm 9/1, những nước này bao gồm Hàn Quốc, Úc và các quốc gia ở Châu Âu, nơi nó chiếm chưa đến 2,5% tỷ lệ các trường hợp mắc bệnh trong hai tuần cuối năm 2022. Nhưng cơ quan này lưu ý rằng sự lây lan nhanh chóng ở Mỹ không có nghĩa là biến thể này cũng sẽ trở nên thống trị trên khắp Đại Tây Dương.

Tại sao “Kraken” gây lo ngại?

Không có sự khác biệt đáng kể về mức độ nghiêm trọng được báo cáo giữa các trường hợp do XBB.1.5 và các biến thể trước đó gây ra.

Tuy nhiên, giống như các chủng khác mà các nhà khoa học quan tâm, XBB.1.5 đang thu hút sự chú ý vì nó đang có dấu hiệu thoát khỏi khả năng miễn dịch.

“Kraken” cũng có khả năng tránh miễn dịch do vắc-xin tạo ra.

Điều này có nghĩa là nó có khả năng trốn tránh miễn dịch tự nhiên hoặc tác dụng mà vắc-xin cung cấp và tái lây nhiễm cho những người đã khỏi Covid-19.

XBB.1.5 cũng là một lời nhắc nhở khác rằng vi rút có thể biến đổi theo những cách không mong muốn và biến đổi nhanh hơn rất nhiều so với việc các nhà khoa học có thể điều chỉnh vắc xin để đáp ứng.

Andy Pekosz, nhà virus học tại Đại học Johns Hopkins, cho biết: “Chúng tôi hầu như chưa bao giờ thấy sự kết hợp hoàn hảo giữa vắc-xin và vi-rút đường hô hấp đang lưu hành. Khi lựa chọn vắc xin, các quan chức y tế, chẳng hạn như Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ, phải đưa ra quyết định về trình tự mà họ sẽ cố gắng nhắm mục tiêu.”

“Đó sẽ không phải là một quyết định dễ dàng,” Pekosz nhấn mạnh.

Ngay cả khi chưa biết tương lai của XBB.1.5 và Omicron, các chuyên gia cho biết các công cụ để chống lại Covid vẫn không thay đổi. Tiêm phòng, đeo khẩu trang và uống thuốc kháng vi-rút như Paxlovid nếu bị nhiễm bệnh đều có thể hữu ích.

Tuệ Ngô