Nhận bảo hiểm xã hội một lần, người lao động sẽ chịu “thiệt đơn, thiệt kép”

Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho biết, trong 3 tháng đầu năm 2022 số người được giải quyết hưởng bảo hiểm xã hội một lần là 208.943 người, tăng 1% so với cùng kỳ năm 2021.
Điều đó đồng nghĩa trong tương lai, những người lao động này khi đến tuổi về hưu sẽ không có nguồn thu nhập hằng tháng từ lương hưu để bảo đảm cuộc sống và không được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí để chăm sóc sức khỏe khi về già, hoặc nếu có thì mức hưởng lương hưu rất thấp.

Đây là thực tế rất đáng lo ngại, không chỉ tác động trực tiếp đến quyền lợi của người lao động, mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội lâu dài của quốc gia khi mà những năm tới dân số nước ta đang bắt đầu già hóa.

Việc nhận bảo hiểm xã hội một lần có thể giải quyết được một số khó khăn trước mắt, song như vậy, người lao động cũng đang đánh mất cơ hội hưởng an sinh xã hội khi đến tuổi già, cái tuổi dễ bị tổn thương nhất: Hệ miễn dịch suy giảm dễ mắc bệnh, sức khỏe suy yếu không thể lao động.

Có nhiều người đã nhận bảo hiểm xã hội một lần, sau này lại mong muốn được nộp lại khoản tiền đã nhận, tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội cho số năm còn thiếu để hưởng lương hưu nhưng không thể giải quyết được vì pháp luật hiện hành không có quy định theo mong muốn của người lao động.

Hơn 2 năm qua, dịch COVID-19 hoành hành khiến nhiều người lao động mất việc làm, dẫn đến không có thu nhập, đa số chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần vì cần có một khoản tiền chi tiêu, trang trải cuộc sống. Một số người lao động khác lựa chọn nhận vì không hiểu được những lợi ích của việc hưởng lương hưu so với nhận bảo hiểm xã hội một lần, cũng như tính nhân văn, ưu việt và tính chia sẻ, trách nhiệm cộng đồng của việc tham gia bảo hiểm xã hội.

Làm rõ những thiệt thòi khi nhận bảo hiểm xã hội một lần nhằm giúp người lao động có lựa chọn đúng đắn cho bản thân mình, Bảo hiểm xã hội Việt Nam nêu ví dụ cụ thể về trường hợp bà Nguyễn Thị B năm 2022 đủ 55 tuổi 08 tháng, đến hết năm 2019 đã tham gia bảo hiểm xã hội được 18 năm (từ năm 2002-2019). Giả định bà B thọ 76,3 tuổi (tuổi thọ trung bình theo kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở của Tổng cục Thống kê năm 2020 về tuổi thọ của nữ giới), không tính đến tác động của các yếu tố tỷ lệ lạm phát, tốc độ tăng lương, lãi suất đầu tư quỹ bảo hiểm xã hội, so sánh theo quy định chung, nếu bà B quyết định nhận bảo hiểm xã hội một lần thì có mức hưởng là: (12 năm x 1,5 tháng lương) + (6 năm x 2,0 tháng lương) = 30 tháng lương.

Theo đó, thời gian đóng bảo hiểm xã hội đã được tính hưởng bảo hiểm xã hội một lần của người lao động sẽ không được tính thời gian làm cơ sở tính hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội khác; không còn trong hệ thống bảo hiểm xã hội được Nhà nước bảo hộ về an sinh xã hội; mất cơ hội tham gia bảo hiểm y tế 5 năm liên tục để được hưởng quyền lợi với các dịch vụ y tế kỹ thuật cao và thuốc đắt tiền. Bên cạnh đó, người lao động phải tự chi trả chi phí khám chữa bệnh nếu không may bị ốm đau, tai nạn trong thời gian chờ hưởng bảo hiểm xã hội một lần (12 tháng) và bị mất cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng khi hết tuổi lao động, hoặc đủ điều kiện hưởng nhưng mức hưởng thấp do bị trừ thời gian đóng bảo hiểm xã hội đã nhận một lần.

Trong trường hợp bà B đóng bảo hiểm xã hội thêm 02 năm cho đủ 20 năm (đảm bảo điều kiện về số năm tham gia bảo hiểm xã hội để được hưởng lương hưu) thì mức hưởng lương hưu nhận được trong khoảng 20 năm là: 20 năm x 12 tháng x 45% = 108 tháng lương.

Ngoài lương hưu lĩnh hằng tháng, bà B còn được hưởng các quyền lợi khác theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội bao gồm: Được điều chỉnh lương hưu trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế phù hợp với ngân sách nhà nước và quỹ bảo hiểm xã hội. Được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí với mức hưởng 95% chi phí khám chữa bệnh để chăm sóc sức khỏe (hằng tháng quỹ bảo hiểm xã hội đóng bằng 4,5% mức lương hưu).

Đồng thời, khi bà B qua đời, thân nhân được hưởng chế độ tử tuất gồm có: Trợ cấp mai táng bằng 10 tháng lương cơ sở và trợ cấp tuất (trợ cấp tuất một lần mức thấp nhất bằng 03 tháng lương hưu đang hưởng trước khi chết. Hoặc trợ cấp tuất hàng tháng với số thân nhân được hưởng tối đa là 04 người, mức trợ cấp tuất hằng tháng đối với mỗi thân nhân bằng 50% mức lương cơ sở; trường hợp thân nhân không có người trực tiếp nuôi dưỡng thì mức trợ cấp tuất hằng tháng bằng 70% mức lương cơ sở).

So sánh về trường hợp giả định có mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm xã hội Việt Nam lấy ví dụ một người lao động có đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội (từ năm 2001-2020), với mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội là 4 triệu đồng/tháng. Giả định người lao động đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc hưởng bảo hiểm xã hội một lần trong năm 2022, lương hưu hưởng đến khi chết, không tính đến tác động của các yếu tố tỷ lệ lạm phát, tốc độ tăng tiền lương, tỷ lệ điều chỉnh lương hưu, lãi suất đầu tư quỹ bảo hiểm xã hội, thì lao động nam sẽ có tỷ lệ hưởng lương hưu là 45%, mức lương 1,8 triệu đồng/tháng. Tính theo tuổi thọ trung bình của nam giới là 71 tuổi (theo kết quả công bố của Tổng cục Thống kê năm 2020) thì số tháng hưởng lương hưu khi nghỉ hưu ở tuổi 60 tuổi 6 tháng đến khi chết là 126 tháng. Do vậy, tổng tiền lương hưu nhận được là 226,8 triệu đồng.

Cùng với số tiền mua thẻ bảo hiểm y tế (bằng 4,5% lương hưu hằng tháng) là hơn 10,2 triệu đồng, trợ cấp mai táng phí (10 tháng lương cơ sở) là 14,9 triệu đồng, trợ cấp tuất một lần (03 tháng lương hưu trước khi chết) là 5,4 triệu đồng, tổng số tiền lao động nam được hưởng từ quỹ bảo hiểm xã hội khi hưởng lương hưu là hơn 257,3 triệu đồng.

Với lao động nữ, tỷ lệ hưởng lương hưu là 55%, mức lương 2,2 triệu đồng/tháng. Tính theo tuổi thọ trung bình của nữ giới là 76,3 tuổi thì số tháng hưởng lương hưu khi nghỉ hưu ở tuổi 55 tuổi 8 tháng đến khi chết là 247 tháng. Tổng tiền lương hưu nhận được sẽ là: 543,4 triệu đồng. Tính cả số tiền mua thẻ bảo hiểm y tế hơn 24,45 triệu đồng, trợ cấp mai táng phí là 14,9 triệu đồng, trợ cấp tuất 1 lần 6,6 triệu đồng, tổng số tiền được hưởng từ quỹ bảo hiểm xã hội đối với lao động nữ khi hưởng lương hưu là hơn 589,35 triệu đồng.

Trong khi đó, cả lao động nam và nữ, giả sử có 20 năm đóng bảo hiểm xã hội mà đủ điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần thì số tiền nhận sẽ là: 134 triệu đồng. Tính ra, lao động nam hưởng lương hưu sẽ lợi hơn nhận bảo hiểm xã hội một lần trên 123,3 triệu đồng và với lao động nữ, con số này là trên 455,35 triệu đồng.

Đây chỉ là ví dụ về trường hợp người lao động đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu 20 năm để đủ điều kiện hưởng lương hưu, nếu tham gia bảo hiểm xã hội nhiều hơn thì mức hưởng sẽ cao hơn, chưa kể đến mức hưởng lương hưu còn được điều chỉnh tăng và khi người lao động sống càng thọ thì tiền hưởng lương hưu sẽ càng nhiều hơn. Như vậy, có thể thấy rõ việc người lao động được hưởng chế độ hưu trí sẽ có nhiều quyền lợi hơn lựa chọn nhận bảo hiểm xã hội một lần. Hưởng bảo hiểm xã hội một lần đồng nghĩa với việc người lao động ra khỏi hệ thống bảo hiểm xã hội và tự tước đi quyền an sinh cơ bản của bản thân, chịu “thiệt đơn, thiệt kép”.

Bảo hiểm xã hội Việt Nam khuyến nghị, người lao động khi không lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần, có quyền bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội để khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc hoặc tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện cho đủ số năm còn thiếu để đủ điều kiện hưởng lương hưu trang trải cuộc sống và được cấp thẻ bảo hiểm y tế (với mức hưởng 95% chi phí khám chữa bệnh) trong suốt thời gian hưởng lương hưu để chăm sóc sức khỏe khi về già.

Thời gian tới, dự kiến Luật Bảo hiểm xã hội sẽ được sửa đổi theo hướng giảm thời gian đóng bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu ở mức tối thiểu từ 20 năm như hiện nay, xuống còn 15 năm, thậm chí là 10 năm theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội. Việc sửa đổi chính sách bảo hiểm xã hội theo tinh thần này, sẽ góp phần tăng mức độ hấp dẫn của chính sách bảo hiểm xã hội (trong đó có bảo hiểm xã hội tự nguyện), người lao động sẽ có thêm động lực tiếp tục bảo lưu, tích lũy thời gian đóng bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu, góp phần bảo đảm an sinh xã hội bền vững cho người lao động.

Bích Vân