Bộ Công an đề xuất xây dựng một luật riêng về dẫn độ

Sau 15 năm thực hiện, các quy định về dẫn độ trong Luật Tương trợ tư pháp (TTTP) còn nhiều hạn chế, nên Bộ Công an đề xuất xây dựng một luật riêng về dẫn độ, bổ sung nhiều quy định mới để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Theo Bộ Công an, dẫn độ là một phần quan trọng trong việc giải quyết các vụ án hình sự khi tội phạm đã bỏ trốn ra nước ngoài hoặc từ nước ngoài vào Việt Nam. Từ năm 2018 đến nay, Việt Nam đã tiếp nhận và xử lý 41 yêu cầu dẫn độ từ nước ngoài và đã chuyển 95 hồ sơ yêu cầu dẫn độ ra nước ngoài.

Bộ Công an đánh giá rằng các quy định về dẫn độ trong Luật TTTP năm 2007 đã lộ ra 7 hạn chế chính sau 15 năm thi hành. Luật TTTP hiện hành điều chỉnh chung cả 4 lĩnh vực: dân sự, hình sự, dẫn độ, và chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù. Tuy nhiên, mỗi lĩnh vực này có đặc thù riêng và được quản lý bởi các bộ ngành khác nhau, dẫn đến việc áp dụng chung luật là bất cập.

Luật TTTP chưa đáp ứng được yêu cầu mới do sự phát triển trong từng lĩnh vực, thiếu các quy định cụ thể phù hợp cho từng trường hợp, và chưa có quy định chi tiết về trình tự, thủ tục dẫn độ, thủ tục dẫn độ đơn giản, quá cảnh dẫn độ, và các biện pháp ngăn chặn. Hiện nay, nhiều quốc gia đã xây dựng luật dẫn độ riêng biệt, trong khi quy định dẫn độ trong Luật TTTP của Việt Nam vẫn chưa tương thích với pháp luật, điều ước quốc tế, và thông lệ quốc tế.

Ví dụ, luật hiện hành không có quy định về biện pháp “bắt khẩn cấp” để ngăn chặn việc người bị yêu cầu dẫn độ bỏ trốn, trong khi theo thông lệ quốc tế và nhiều điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết đều có quy định này. Một số quy định của Luật TTTP cũng chưa dự báo được hết các vấn đề phát sinh như trường hợp người bị dẫn độ là công dân Việt Nam bị nước ngoài yêu cầu dẫn độ để thi hành án, hay trường hợp người bị yêu cầu dẫn độ bỏ trốn khỏi Việt Nam trước khi có căn cứ áp dụng biện pháp ngăn chặn.

Vì những lý do này, Bộ Công an đề xuất xây dựng Luật Dẫn độ mới nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về dẫn độ, đồng bộ, hiện đại, chặt chẽ, khả thi, và phù hợp với quốc tế, đồng thời nâng cao hiệu quả truy bắt những người phạm tội bỏ trốn ra nước ngoài.

Dự thảo Luật Dẫn độ đưa ra 5 nguyên tắc dẫn độ bao gồm: tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ; không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau; bình đẳng và các bên cùng có lợi; phù hợp với Hiến pháp và pháp luật của Việt Nam và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên; đảm bảo không xét xử hai lần về cùng một tội phạm.

Ngoài ra, dự thảo bổ sung nhiều quy định mới chưa từng xuất hiện trong Luật TTTP năm 2007, như trình tự và thủ tục “bắt khẩn cấp” để dẫn độ theo các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Cụ thể, nếu nước ngoài yêu cầu Việt Nam bắt khẩn cấp để dẫn độ, Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thể ra quyết định xem xét yêu cầu dẫn độ trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày xác định chính xác nơi ở của người đó tại Việt Nam, nếu đáp ứng được các điều kiện quy định cụ thể trong luật.

Dự thảo cũng đưa ra quy định mới về dẫn độ đơn giản. Nếu người bị dẫn độ đồng ý bằng văn bản với việc bị dẫn độ, Việt Nam có thể xem xét áp dụng thủ tục dẫn độ đơn giản, kể cả khi các điều kiện về thủ tục chưa đáp ứng hoàn toàn. Điều này giúp giảm bớt thủ tục và thời gian xử lý các yêu cầu dẫn độ.

Ví dụ, một quốc gia A lập hồ sơ yêu cầu dẫn độ và đề nghị quốc gia B dẫn độ một người C. Thông thường, quốc gia B sẽ cần khoảng 5 tháng để xem xét và quyết định dẫn độ mà không cần sự đồng ý của người C. Tuy nhiên, nếu người C đồng ý với việc bị dẫn độ theo đề nghị của quốc gia A, quốc gia B có thể ngay lập tức bàn giao mà không cần trải qua thời gian 5 tháng.

Theo Bộ Công an, Việt Nam hiện có quy định về hình phạt tử hình và không hạn chế việc dẫn độ đối với người có thể bị kết án tử hình. Tuy nhiên, một số hiệp định về dẫn độ giữa Việt Nam và các nước có quy định chỉ xem xét yêu cầu dẫn độ nếu Việt Nam cam kết không áp dụng án tử hình. Nếu không có cam kết này, việc dẫn độ sẽ bị từ chối.

Cụ thể một số quốc gia, đặc biệt là các nước châu Âu, không có quy định về hình phạt tử hình. Khi xử lý các yêu cầu dẫn độ, các quốc gia này thường yêu cầu Việt Nam cam kết không áp dụng án tử hình đối với người bị dẫn độ. Nếu Việt Nam không đồng ý, họ sẽ từ chối dẫn độ, dẫn đến hậu quả là bỏ lọt tội phạm.

Do đó, Bộ Công an đề xuất quy định về trình tự, thủ tục cam kết không thi hành hình phạt tử hình trong dự thảo Luật Dẫn độ. Cụ thể, nếu nước ngoài yêu cầu cam kết không tử hình, Cơ quan trung ương về dẫn độ sẽ phối hợp với các bộ ngành liên quan và báo cáo Chủ tịch nước. Trên cơ sở quyết định của Chủ tịch nước, Cơ quan trung ương sẽ thông báo về nội dung cam kết không thi hành hình phạt tử hình theo quy định của điều ước quốc tế.

Dự thảo Luật Dẫn độ vẫn giữ lại các quy định quan trọng từ Luật TTTP 2007. Ví dụ, Việt Nam có thể từ chối dẫn độ nếu người bị yêu cầu dẫn độ là công dân Việt Nam, nếu hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành bản án, nếu người bị yêu cầu dẫn độ có khả năng bị truy bức hoặc tra tấn ở nước yêu cầu dẫn độ, hoặc nếu tội phạm liên quan đến chính trị hoặc quân sự.

Vì vậy, Việt Nam cũng có thể từ chối dẫn độ nếu người bị yêu cầu dẫn độ đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự ở Việt Nam về hành vi phạm tội được nêu trong yêu cầu dẫn độ, hoặc nếu có căn cứ cho rằng nước ngoài không thực hiện các yêu cầu dẫn độ của Việt Nam.

Theo tính toán, trung bình mỗi năm Việt Nam xử lý 10 vụ dẫn độ, cần khoảng 1,49 tỷ đồng – tức khoảng 149 triệu đồng mỗi vụ. Trong đó, chi phí chi trả cho cán bộ tiếp nhận và xử lý các yêu cầu dẫn độ là khoảng 49 triệu đồng mỗi vụ, và mỗi vụ việc sẽ mất khoảng 90 ngày để giải quyết. Chi phí xử lý hồ sơ khoảng 100 triệu đồng mỗi bộ, bao gồm chi phí dịch tài liệu, xử lý hồ sơ, và thực hiện công tác điều tra, xác minh, thu thập chứng cứ để thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp, điều tra và xác minh đối tượng để dẫn độ theo yêu cầu của Việt Nam hoặc nước ngoài, cũng như chi phí tổ chức hội thảo.

Bộ Công an đề xuất, khi Luật Dẫn độ được ban hành, Nhà nước cần bố trí thêm một khoản kinh phí cho việc tổ chức thực hiện Luật Dẫn độ như chi phí triển khai xây dựng các văn bản quy định chi tiết dự kiến phải sửa đổi, bổ sung và ban hành mới để đồng bộ với quy định của Luật; chi phí tổ chức tập huấn, bồi dưỡng, tuyên truyền, phổ biến luật; chi phí đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ hoạt động dẫn độ.

Đáng chú ý, Dự thảo Luật Dẫn độ bắt đầu lấy ý kiến từ ngày 25/7 – 25/9. Bộ Công an đã công bố dự thảo hồ sơ xây dựng Luật Dẫn độ, tách một phần từ Luật TTTP năm 2007 nhưng bổ sung nhiều nội dung mới.

Dự thảo Luật Dẫn độ cũng bổ sung quy định về chuyển giao vật chứng và tài sản. Trong trường hợp cần chuyển giao vật chứng liên quan đến người bị yêu cầu dẫn độ cho nước yêu cầu dẫn độ, Bộ Công an sẽ chuyển giao vật chứng đó cho cơ quan có thẩm quyền của nước yêu cầu dẫn độ tại thời điểm bàn giao người.

Bích Ngân