WHO đặt tên các biến thể virus SARS-CoV-2 như thế nào?
Kể từ khi chủng mới của virus corona phát tán ra ngoài gây nên bệnh Covid-19 hồi tháng 12/2019 ở Vũ Hán, Trung quốc, đến nay đã có hàng chục biến thể mới xuất hiện và WHO sử dụng bảng chữ cái Hy Lạp để đặt tên cho chúng. Vậy cách đặt tên đó như thế nào và hiện nay đã có bao nhiêu biến thể của virus SARS-CoV-2?
Hiện nay có một nhóm 10 nhà khoa học của WHO làm việc ở chi nhánh Anh Quốc đang phân loại và đặt tên cho virus SARS-CoV-2 gây bệnh “cúm viêm phổi Vũ Hán”. Việc phân loại và đặt tên giúp các nhà khoa học dễ dàng tra cứu chúng để tiến hành nghiên cứu, điều chế vaccine ngừa bệnh.
Nhóm khoa học này đã sử dụng “Danh pháp Pango” (Pango Lineage), một phương pháp sử dụng phả hệ dạng nhánh cây được các nhà sinh vật học sử dụng. Anh em có thể hiểu đơn giản nó giống một cái cây, mỗi cành sẽ có nhiều nhánh, rồi chia ra thêm nhiều nhánh nhỏ. Đó là lý do vì sao WHO lo ngại 24 chữ cái sẽ không đủ để đặt tên cho các biến thể virus.
Hiện tại vẫn chưa có kết luận chính thức coronavirus gây bệnh Covid-19 xuất phát từ đâu, cho nên các nhà khoa học nêu trên bắt đầu với 2 phiên bản được tìm thấy đầu tiên ở Vũ Hán hồi tháng 12/2019 và đầu năm 2020, đặt tên cho chúng là A và B.
Mỗi đột biến quan trọng của A hoặc B, ví dụ ở một nước bùng dịch; hoặc số ca nhiễm tăng mạnh ở một địa phương; hoặc sự tiến hóa của virus vv và vv đều sẽ tạo ra một “cành cây” mới hoặc biến thể mới trong Danh pháp Pango. Các “cành cây” mới sẽ được đặt tên là A.1/A.2 rồi B.1/B.2 cứ vậy mà tiếp tiếp tiếp.
Không chỉ dừng lại ở đó, mỗi cành cây lại tiếp tục đẻ ra nhánh cây, Danh pháp Pango sẽ thêm dấu . để chỉ những nhánh đó, ví dụ nhánh là B.1.1 còn tên của biến thể là B.1.1.7 – đây chính là biến thể xuất hiện đầu tiên ở nước Anh, nó là “trái” thứ 7 mọc ra từ nhánh B.1.1, còn nhánh con B.1.1 là nhánh đầu tiên của cành B.1 đã nói ở trên. WHO đặt tên cho “trái số 7” này là biến thể Alpha.
Tương tự, cành B.1 tiếp tục mọc ra hàng trăm nhánh và nhánh thứ 351 phát triển màu mỡ, vươn tới Nam Phi, đơm hoa kết quả được 2 “trái đắng” là B.1.351.2 và B.1.351.3 – WHO đặt tên nó là biến thể Beta.
Biến thể mà chúng ta đang đối mặt hiện nay xuất hiện đầu tiên ở Ấn Độ, tên trong danh pháp Pango của nó là B.1.617.2 và tên WHO đặt là Delta.
Theo các báo cáo từ WHO, có thể thấy cuối tháng 6 xuất hiện 1 biến thể gọi là “biến thể Nepal” vì nó lây từ Ấn qua nước láng giềng, WHO vẫn chưa đặt tên cho nó, tạm thời chúng ta gọi là biến thể Delta Plus.
Để rút gọn tên gọi, không bị nhiều dấu . phía sau gây rối mắt, Danh pháp Pango sử dụng kí tự mới để thay thế cho các “trái đắng” sinh sau đẻ muộn. Ví dụ biến thể B.1.1.1.1 được gọi tắt là C.1 cho gọn, trong đó C thay thế cho nhánh B.1.1.1; tương tự vậy nhánh B.1.1.28 khi “mọc” ở Brazil và Nhật Bản có 2 biến thể được rút gọn thành P.1.1 và P.1.2 – WHO đặt tên là biến thể Gamma.
Các biến thể gần đây đã được đặt tên gồm có Iota (B.1.526), Eta (B.1.525), Kappa (B.1.617.1) và Lambda (C.37), vẫn còn vài biến thể khác đã được phân nhánh Pango nhưng chưa được đặt tên.
Trước mắt, để phân biệt các biến thể virus SARS-CoV-2, các ban bệ liên ngành về SARS-CoV-2 của Mỹ (SIG) đã lập ra một sơ đồ để phân loại các nhóm, hiện nay đang tạm có 3 nhóm.
-Biến thể quan tâm (Variant of Interest – VOI): Đang được CDC để ý theo dõi
-Biến thể lo ngại (Variant of Concern – VOC): Đang được các cơ bang liên bang giám sát chặt chẽ, sẵn sàng ứng phó
-Biến thể gây hậu quả nghiêm trọng (Variant of High Consequence – VOHC): Hiện chưa có biến thể nào được xếp vào nhóm này
*(WHO cũng có cách phân loại tương tự Mỹ, cũng chia thành 3 nhóm VOI, VOC và VOCH)
CDC và WHO đang xếp 4 biến thể Alpha, Beta, Delta và Gamma vào nhóm VOC – biến thể lo ngại. Tức là những biến thể này đang gây ra bùng dịch với quy mô lớn và cần được theo dõi để ứng phó.
Các biến thể Iota, Eta, Kappa và Lambda đang được xếp vào nhóm VOI – biến thể quan tâm. Tức là đang được theo dõi sát sao và đánh giá dịch tễ về mức độ lây lan.
CDC Mỹ và WHO chưa xếp biến thể nào vào nhóm VOHC.
Theo Globeandmail; CDC, CDC
