Vụ án Hồ Duy Hải: Tôn trọng sự thật khách quan – Lấy lại niềm tin công lý

Vào ngày 16/6/2020, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội đã họp phiên toàn thể về vụ án Hồ Duy Hải. Trong đó, trọng tâm là xem xét tính đúng đắn, hợp pháp của Quyết định giám đốc thẩm số 05/2020/HS-GĐT ngày 8/5/2020 của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao.

Đây không phải là lần đầu tiên Ủy ban Tư pháp của Quốc hội họp để đánh giá về vụ án này. Tại nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIII, Quốc hội đã thành lập đoàn giám sát do Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu làm trưởng đoàn, thực hiện giám sát về tình hình oan, sai. Trong đó, có nghiên cứu một số vụ án cụ thể để phục vụ giám sát tối cao của Quốc hội, bao gồm vụ án Hồ Duy Hải. Đoàn giám sát của Quốc hội đã có Báo cáo số 870 ngày 20/5/2015 về kết quả giám sát về “Tình hình oan, sai trong việc áp dụng pháp luật về hình sự, tố tụng hình sự và bồi thường thiệt hại cho người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự theo quy định của pháp luật”. Trong báo cáo này, đoàn giám sát đánh giá về vụ án Hồ Duy Hải có những thiếu sót, vi phạm dẫn đến nghi ngờ về tính khách quan của kết luận điều tra, truy tố, xét xử.

Và tại phiên họp toàn thể của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, sau khi xem xét tất cả, từ quá trình điều tra, truy tố xét xử, từ sơ đến phúc thẩm, nhưng đặc biệt xem xét quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao về vụ án vừa qua, về tính đúng đắn của quyết định giám đốc thẩm, tính phù hợp pháp luật của quyết định này. Thì một lần nữa Đa số thành viên Ủy ban Tư pháp Quốc hội cho rằng, hàng loạt những “sai sót nhỏ” (cách diễn đạt tại quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán) của các cơ quan tố tụng tỉnh Long An là vi phạm nghiêm trọng quy trình, thủ tục tố tụng.

Bộ luật Tố tụng hình sự là để buộc các cơ quan tố tụng phải tuân thủ nghiêm ngặt các trình tự, thủ tục, từ điều tra, truy tố đến xét xử. Có như vậy mọi chi tiết, chứng cứ, tài liệu thu thập được trong hồ sơ vụ án mới thể hiện sự thật khách quan, tránh gây oan sai, bỏ lọt tội phạm. Do vậy, vi phạm tố tụng sẽ dẫn đến việc thu thập chứng cứ không đầy đủ, làm sai lệch hồ sơ vụ án, từ đó đánh giá sai lầm không làm rõ được bản chất của vụ án. Hầu hết các vụ án vi phạm tố tụng đều dẫn tới oan sai, bỏ lọt tội phạm.

Với lý do trên, các thành viên Ủy ban Tư pháp Quốc hội thống nhất kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị xem xét lại quyết định giám đốc thẩm theo đúng thẩm quyền tại điều 404 Bộ luật Tố tụng hình sự. Nếu Ủy ban Thường vụ Quốc hội thực hiện quyền của mình được quy định tại Điều 404, Bộ luật Tố tụng hình sự, thì Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình phải có trách nhiệm báo cáo với Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao và Hội đồng Thẩm phán phải mở phiên họp để xem xét lại quyết định giám đốc thẩm.

Trong vụ án này, nhiều chuyên gia luật, luật sư thể hiện quan điểm không đồng tình với quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao. Bởi lẽ, quyết định giám đốc thẩm cho rằng, những vi phạm nghiêm trọng tố tụng trong quá trình điều tra chỉ là những “sai sót nhỏ” không làm ảnh hưởng đến bản chất vụ án. Dư luận xã hội cũng chỉ mong muốn các cơ quan tố tụng cần tuân thủ nghiêm túc quy định của luật để làm rõ sự thật khách quan của vụ án, chứ không nói Hồ Duy Hải bị oan hay không oan.

Đòi hỏi của dư luận xã hội không phải là quá đáng và không phải là không có cơ sở. Bởi lẽ, từng có hàng loạt những vụ án oan sai trước đây, gây bức xúc trong dư luận, mà lỗi cũng từ những vi phạm trong quá trình tiến hành tố tụng gây nên. Có người bị kết tội oan phải ngồi tù hàng chục năm, thậm chí có người mang thân phận tử tù hơn 40 năm, cuối cùng mới được minh oan, xin lỗi. Có thể kể đến như vụ ông Nguyễn Thanh Chấn ngồi tù an cả chục năm, khiến gia đình tan nát; Vụ án “vườn điều” khiến ông Nén và cả gia đình vướng vòng lao lý; vụ ông Trần văn Thêm – người đã mang thân phận “tử tù” hơn suốt 40 năm qua… Đặc biệt, cuối năm 2019, 3 cụ ông ở Vĩnh Phúc đã chính thức được cơ quan chức năng xin lỗi công khai sau gần 40 năm mang tội giết người. Đau xót ở chỗ là chỉ có 2 cụ ông nhận được lời xin lỗi của cơ quan tố tụng, còn một cụ đã chết trong thời gian bị giam giữ. Còn có gì xót xa hơn khi bị khép tội oan là giết chồng, giết cha? Ấy vậy mà bà Đặng Thị Nga (ở huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên) và hai con trai đã phải chịu đựng điều kinh khủng đó tới gần 30 năm trời đằng đẵng. Rất may là cuối cùng chân lý cũng đã sáng tỏ, công lý được thực thi trả lại sự trong sạch cho gia đình bà Nga.

“Nhất nhật tại tù, thiên thu tại ngoại”. Bị kết án chính xác, đúng người, đúng tội đã cảm thấy như vậy, thử hỏi, những con người kể trên đã phải chịu đựng hàng ngàn ngày tù oan sẽ cảm thấy uất ức đến nhường nào. Và từ đây, những giọt nước mắt cay đắng cũng vì thế mà cạn khô…

Trở lại câu chuyện Ủy ban Tư pháp Quốc hội kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu xem xét lại quyết định giám đốc thẩm vụ án tử tù Hồ Duy Hải. Có thể sau khi buộc phải hủy án (do vi phạm tố tụng) để điều tra, truy tố, xét xử lại từ đầu, Hồ Duy Hải vẫn bị xác định là có tội. Song, lúc đó không chỉ có Hồ Duy Hải và gia đình phải “tâm phục, khẩu phục”, mà dư luận xã hội cũng trút bỏ được mối nghi ngờ có sự khuất tất của các cơ quan tố tụng. Đó là việc làm cần thiết.

Bao An

* Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm riêng của tác giả