Xăng tăng giá, người dân vẫn “khát”, vì sao?

Việt Nam tự chủ được 70% nguồn cung, có 36 doanh nghiệp đầu mối lo nhập hàng, 17.000 cửa hàng bán lẻ nhưng người dân vẫn không mua được xăng dầu. Nhiều người dân thậm chí phải dắt bộ xe máy nhiều cây số để tìm nơi đổ xăng.Câu chuyện “khát xăng” không chỉ diễn ra ở miền Nam mà còn lan tới miền Bắc. Điều gì đang diễn ra?

1. Nguồn cung đầu nguồn đã không còn dồi dào

Các doanh nghiệp đầu mối không có đủ nguồn tài chính để nhập hàng. Họ chỉ duy trì lượng hàng đủ để cung cấp cho hệ thống phân phối của mình và duy trì lượng dự trữ tồn kho theo quy định.Một phần vì chính các doanh nghiệp đầu mối hiện cũng e dè hơn khi nhập khẩu do giá thế giới biến động khó lường, nguy cơ thua lỗ cao.Số liệu từ hải quan cho thấy, trong quý III, sản lượng nhập khẩu giảm 40% với xăng, 35% với dầu diesel so với quý II. Chỉ 19/33 doanh nghiệp đầu mối xăng dầu nhập khẩu.

Từ đầu tháng 2 đến nay, 12 doanh nghiệp đầu mối bị rút giấy phép trong 1-1,5 tháng, đồng nghĩa họ cũng không thể tham gia nhập khẩu hoặc mua từ nguồn trong nước. Sau khi được trả giấy phép, các doanh nghiệp này cũng chưa thể nối lại việc nhập khẩu ngay do thời gian đàm phán mua, hàng về cảng nhanh nhất cũng 2-3 tuần.Có 5 doanh nghiệp đầu mối xăng dầu được hoãn lại việc rút giấy phép, nhưng sau khi có thông tin xử phạt, họ cũng bị ngân hàng siết tín dụng, không có nguồn tài chính nên ảnh hưởng tới nhập khẩu hàng.

2. Chiết khấu

Nhà nước quản lý xăng dầu bằng việc đảm bảo nguồn cung thông qua doanh nghiệp đầu mối, sử dụng công cụ thuế, Quỹ bình ổn và quy định giá bán lẻ xăng dầu. Doanh nghiệp đầu mối và các đơn vị bán lẻ, các đại lý, cửa hàng tự thỏa thuận mức hoa hồng chiết khấu.

Nhiều doanh nghiệp đầu mối, trước khả năng khan nguồn cung, giá xăng dầu thế giới tăng, có thể đã phải trả chi phí cao để nhập về lượng hàng lớn, nhằm đảm bảo nguồn cung và có thể hưởng lợi khi giá tăng. Nhưng giá xăng dầu thế giới lại đảo chiều, Nhà nước vì thế điều chỉnh giá bán. Để hạn chế thua lỗ, doanh nghiệp đầu mối siết lại hoa hồng chiết khấu cho đại lý bán lẻ ở mức thấp, có lúc bằng 0.

Các cửa hàng bán lẻ vì thế kinh doanh không có lãi, càng bán càng lỗ, do họ còn phải gánh chi phí nhân công, vận chuyển, thuế…

3. Giá xăng chưa thỏa đáng

Giá cơ sở xăng dầu mỗi kỳ điều hành do liên Bộ Công Thương – Tài chính quyết định, là căn cứ để xác định mức giá bán lẻ mỗi lít nhiên liệu cho người tiêu dùng. Nhưng công thức tính “giá cơ sở”, quyết định giá bán lẻ xăng dầu hiện chỉ áp dụng đến chỗ doanh nghiệp đầu mối. Hệ thống đại lý, cửa hàng bán lẻ – nơi cuối cùng đưa xăng dầu đến người tiêu dùng – đang bị bỏ ngỏ, để mặc thương nhân đầu mối sử dụng lợi thế nắm nguồn cung, ép giá.

Vì vậy, một cơ chế điều hành giá xăng, bao gồm khung chiết khấu hoa hồng cho bán lẻ là thứ được chờ đợi hiện nay. Xác định “khung chi phí hợp lý” sẽ giúp ngăn chặn tình trạng trục lợi, tạo điều kiện cho các thương nhân đầu mối xăng dầu xác định đúng mức chiết khấu.

4. Trách nhiệm còn bỏ ngỏ

Theo 36 doanh nghiệp kinh doanh tại TP HCM, hai cơ quan được giao nhiệm vụ điều hành thị trường và giá xăng dầu thời gian qua bị doanh nghiệp cho rằng “phản ứng chậm, và đùn đẩy trách nhiệm”.

Trước khi quyết định điều chỉnh chi phí kinh doanh xăng dầu được Bộ Tài chính đưa ra ngày 7/10, Bộ Công Thương cho hay đã ít nhất 4 lần đề xuất cơ quan này điều chỉnh, nhưng chưa được đồng thuận. Bộ này đánh giá việc điều chỉnh chậm là nguyên nhân khiến chiết khấu giảm về 0, cửa hàng bán lẻ bị lỗ… Trong khi đó, Bộ Tài chính cho rằng việc đảm bảo nguồn cung xăng dầu, các chi phí trung gian, tiết giảm chi phí quản trị doanh nghiệp xăng dầu thuộc trách nhiệm của Bộ Công Thương và các doanh nghiệp.

Tại phiên họp thứ 16 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ngày 11/10, Ủy ban Kinh tế khi thẩm tra báo cáo kinh tế xã hội 2022, kế hoạch 2023 của Chính phủ cũng đề nghị phân tích rõ nguyên nhân trong điều hành giá xăng dầu. Việc này để rút ra bài học kinh nghiệm và có giải pháp ứng phó phù hợp, kịp thời khi giá xăng dầu thế giới có những diễn biến bất lợi trong tương lai.

Hạ Băng