Thẳng thắn chuyện đưa Hà Nội trở thành “Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu Đông Nam Á”

Vừa qua, Bí thư Thành uỷ Hà Nội Vương Đình Huệ đã chủ trì cuộc làm việc với Ban cán sự Đảng bộ KH&CN với sự tham dự của Chủ tịch UBND TP Nguyễn Đức Chung, Bộ trưởng bộ KH&CN Chu Ngọc Anh, cùng lãnh đạo các bộ, sở, vụ của hai đơn vị. Mục đích của buổi làm việc là đặt ra mục tiêu trở thành “Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu Đông Nam Á”

Điểm tích cực

Hà Nội không thể trở thành “Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu Đông Nam Á” chỉ sau một buổi làm việc. Nhưng sau buổi làm việc ngày hôm ấy, Hà Nội đã có thêm mục tiêu mới với hai điểm tích cực.

Một là, lấy khoa học và công nghệ làm mục tiêu phấn đấu. Chứ không như vẫn đang lấy bất động sản làm phồn vinh, lấy đầu tư nước ngoài làm cứu cánh, lấy dịch vụ làm động lực, lấy xây dựng làm tăng trưởng như hiện nay. Đây là một mục tiêu chiến lược đúng. Bởi chỉ khi Hà Nội tự sở hữu khoa học công nghệ ở tầm cao hàng đầu thì mới có thể giàu có thực sự. Hơn thế nữa, chỉ khi Hà Nội tự sở hữu khoa học công nghệ ở tầm cao hàng đầu thì mới có cơ hội trở thành cường quốc, vì dựa trên “phát minh tế bào” của chính mình, chứ không phải dùng nhờ “phát minh tế bào” của nước khác.

Hai là, đây là một mục tiêu tiếp cận được. Phải thấy sự khác biệt giữa tiềm lực khoa học và sự phồn vinh. Đi đúng hướng thì Hà Nội sẽ đạt được tiềm lực khoa học mạnh hơn Singapore.

Giải pháp

Hiện nay, khoa học Hà Nội đang bị giam cầm trong một cái cũi. Muốn đưa Hà Nội trở thành “Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu Đông Nam Á” thì trước hết phải phá cái cũi đang giam cầm khoa học. Giải pháp để Hà Nội trở thành “Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu Đông Nam Á” là một giải pháp phức hợp.

Đầu tiên, phải tôn trọng tự do học thuật. Là tiêu chí bao trùm để phát minh khoa học được tự do sinh sôi, nảy nở. Mọi sự trói buộc về học thuật sẽ không cho tư tưởng được tự do phát triển thì sẽ không bao giờ có được những phát minh lớn. Tất cả những lĩnh vực bị trói buộc tư tưởng sẽ trở thành “ngụy khoa học”

Thứ hai, phải phá bỏ cơ chế quản lý lạc hậu. Đây là giải pháp bao trùm để giải phóng cho khoa học được tự do phát triển. Cơ chế quản lý lạc hậu đang là gông cùm trói buộc sự phát triển của khoa học và công nghệ.

Thứ ba, ứng dụng thực tiễn là mục tiêu áp đảo. Đây là giải pháp buộc khoa học phát triển đúng hướng. Mọi nghiên cứu đều xuất phát từ nhu cầu thực tiễn. Không ứng dụng được trong thực tiễn thì không nghiên cứu. Đây cũng là đòi hỏi tiên quyết. Cho nên, mọi nghiên cứu đều xuất phát từ yêu cầu cụ thể của thực tiễn, phải được khách hàng yêu cầu, phải được khách hàng trả tiền hoặc phải bán được cho khách hàng. Mọi nghiên cứu mà chi trả từ ngân sách nhà nước, chỉ đóng thành đề tài nghiệm thu bỏ tủ, phải hoàn toàn dẹp bỏ và nghiêm cấm.

Phải thực hiện nghiêm ngặt giải pháp này để “quay ngoắt 180 độ” – hướng đại bộ phận các nhà nghiên cứu khoa học đích thực vào phục vụ thực tiễn. Làm tốt tiêu chí này sẽ thúc đẩy sản xuất, sẽ nâng cao hiệu quả lao động, sẽ có phát minh sáng chế hữu ích mới. Làm tốt tiêu chí này sẽ nâng cao mặt bằng ứng dụng công nghệ trong sản xuất và đời sống. Làm tốt tiêu chí này, sẽ tiết kiệm một khoản lớn ngân sách nhà nước. Làm tốt tiêu chí này, sẽ loại bỏ hết các nhà nguỵ khoa học, loại bỏ hết các giáo sư, tiến sĩ rởm. Làm tốt điều này sẽ xoá bỏ các đề tài nghiên cứu nhảm nhí vô nghĩa, cùng với đó là không cho phép sinh ra hàng ngàn “giáo sư, tiến sỹ giấy” mới.

Thứ tư, tập trung vượt trội cho nghiên cứu quốc phòng. Từ khi mở ra nền kinh tế thị trường, người dân phấn khích có động lực làm giàu mà quên mất cơ sở nền tảng, từ chối tham vọng tự hùng cường. Kết quả là đua nhau chạy theo nền kinh tế bất động sản, nền kinh tế dịch vụ, nền kinh tế vay mượn mà chủ yếu ở nền kinh tế tự chủ, tự sáng chế, tự sản xuất.

Đất nước đang đối mặt với sự bành trướng, hung hăng, leo thang căng thẳng biển Đông của Trung Quốc. Hơn bao giờ hết, Việt Nam cần các nghiên cứu sáng chế độc lập trong lĩnh vực quân sự. Đây là nhiệm vụ cấp thiết bắt buộc. Có tham vọng thì mới đạt được. Ở điểm này, Việt Nam phải học một phần nào đó từ 2 miền Nam Bắc Triều Tiên. Việt Nam rất cần những vũ khí hiện đại có sức công phá lớn chính xác cao, do tự chính mình sản xuất.

Thứ năm, khoanh vùng nghiên cứu lý thuyết đột phá. Muốn có ứng dụng thì phải có lý thuyết. Nhưng đó phải là những nghiên cứu lý thuyết đột phá, dẫn đầu. Đó chính là những nghiên cứu mang đến các phát minh sáng chế công nghệ vượt trội, đưa đến các loại máy móc vũ khí hiện đại, được vinh danh bởi các giải thưởng khoa học danh giá như Nobel…

Với Việt Nam, phải chọn lọc và khoanh vùng các nghiên cứu lý thuyết. Không thuộc hướng đột phá thì không nghiên cứu. Không đạt mức dẫn đầu khu vực và thế giới thì không triển khai. Làm tốt điều này, sẽ loại bỏ các nghiên cứu lý thuyết vụn vặt, không ứng dụng được. Làm tốt tiêu chí này sẽ sinh ra các nhà khoa học lớn với những phát minh lớn. Chỉ số ít những bộ óc “siêu mạnh” mới bước vào đấu trường “siêu lý thuyết”.

Thứ sáu, sắp xếp lại các cơ quan nghiên cứu khoa học. Hiện nay, theo thống kê chưa đầy đủ thì Hà Nội có tất cả 124 trường đại học, 113 viện nghiên cứu, 14 phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia cùng với hàng nghìn doanh nghiệp khoa học và công nghệ. Chưa đầy đủ là vì, chẳng hạn, thống kê này chưa nói đến hàng chục bệnh viện, thực chất là những trung tâm nghiên cứu và thực nghiệm tuyệt hảo trong lĩnh vực y học. Muốn trở thành “Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu Đông Nam Á” thì Hà Nội nhất thiết phải có một cuộc cách mạng về sắp xếp lại các cơ sở nghiên cứu khoa học và công nghệ.

Thứ bảy, bổ nhiệm lại người đứng đầu. Trong khoa học, không có tiêu chí tín ngưỡng, tôn giáo, giới tính. Đứng đầu các cơ sở nghiên cứu khoa học dứt khoát phải là những nhà khoa học giỏi đầu ngành. Những người đứng đầu các cơ sở nghiên cứu khoa học, các trường đại học, các viện nghiên cứu, các bệnh viện như: Bộ KH&CN, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế, Viện Hàn lâm KH & CN, Viện Hàn lâm KH & XH phải thực sự là người có tài và có tâm.

Thứ tám, xóa bỏ mọi hình thức khen thưởng giả tạo và danh hảo

Một trong những đòn đánh nặng nề làm gãy cột sống của Khoa học Việt Nam chính là trăm thứ hình thức khen thưởng giả tạo và những chức danh hão. Chạy đua học hàm học vị và đủ các loại danh hiệu cùng huân huy chương – chính là dịch hạch tàn phá sự trung thực trong nghiên cứu khoa học ở Việt Nam. Vì vậy, cần phải có một cuộc giải phẫu lớn.

Cú vồ mồi của hổ

Mong muốn Hà Nội trở thành “Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu Đông Nam Á” là một mong muốn xác đáng. Mục tiêu đưa Hà Nội trở thành “Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu Đông Nam Á” là một mục tiêu có thể đạt được. Nhưng muốn có những phát minh long trời lở đất thì trước hết phải có một cuộc cách mạng thật sự.

Thập niên 70 của thế kỷ trước, Cố Giáo sư Tạ Quang Bửu đã đặt mục tiêu cho Toán học Việt Nam trở thành “Trường phái thế giới” ở 2 lĩnh vực Tối ưu và Kỳ dị. Ở một mức độ nào đó, mục tiêu này đã thành hiện thực. Còn Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn cũng từng đã nghĩ đến bom nguyên tử. Nhưng những người sau Ông chỉ nghĩ đến những điều khác. Vì vậy, muốn có cú vồ mồi của hổ thì đầu đàn phải là một con hổ.

Nguyễn Ngọc Chu

* Bài viết thể hiện quan điểm và văn phong riêng của tác giả