Tương lai của quỹ bình ổn giá xăng dầu

Lần đầu tiên nhiều doanh nghiệp (DN) đầu mối xăng dầu, trong đó có 2 “ông lớn” là Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) và Tổng Công ty Dầu Việt Nam (PVOil), đồng loạt kiến nghị bỏ Quỹ Bình ổn giá xăng dầu (BOG).

Lý do ngoài việc quỹ này không còn phù hợp với chu kỳ điều hành mới thì còn bởi các đầu mối xăng dầu đã quá ngao ngán.

Bất cập của việc duy trì quỹ bình ổn giá (BOG) xăng dầu

“DN phải làm bảng kê, báo cáo, kiểm kê rồi thanh tra, kiểm tra… Số lượng mà Petrolimex phải thực hiện rất lớn, kể cả dùng máy tính cũng có độ chênh lệch. Chỉ cần sai lệch nhỏ thì bị quy là sai phạm. Rất khổ!” – đầu mối xăng dầu chiếm thị phần hàng đầu than. “Mỗi kỳ điều hành giá, DN cứ phải hồi hộp đoán xem kỳ này quỹ được sử dụng thế nào, trích ra sao? Nhà nước xây dựng quỹ với thiện chí hỗ trợ người dân nhưng người dân không cảm nhận được, phản đối kịch liệt thì duy trì quỹ để làm gì?” – đại diện PVOil thẳng thắn.

Chưa bàn về cái khó, cái khổ của các “ông lớn” xăng dầu vốn được cho là “con cưng” của Bộ Công Thương với nhiều ưu ái, chỉ xét bản chất và ý nghĩa ban đầu của Quỹ BOG thì thấy không còn lý do để tồn tại. Bởi lẽ, Quỹ BOG được hình thành từ tiền người dân đóng góp, chẳng khác nào chiếm dụng trước nguồn vốn của dân để bình ổn giá cho chính họ.

Gần 10 năm trước, một chuyên gia xăng dầu khi trả lời phỏng vấn của Báo Người Lao Động đã ví von: “Nếu hỏi người dân thì chắc chắn họ không đồng tình với việc mỗi ngày đi chợ, mua được hàng giá rẻ thì mang tiền dư của mình đưa cho hàng xóm giữ hộ, đến hôm giá đắt thì sang nhà hàng xóm xin lại tiền bù vào. Quỹ BOG về bản chất cũng giống như vậy nên nó hoàn toàn không cần thiết”.

Không phải đến bây giờ Quỹ BOG mới hết sứ mệnh mà từ lâu, nó vốn đã không phát huy được vai trò, giá trị, không đáp ứng được kỳ vọng của người dân. Rõ ràng không ai muốn mua hàng giá cao dưới hình thức “bỏ tiền ra cho người khác giữ” trong khi rất khó kiểm soát đồng tiền của mình được sử dụng ra sao.

Việc loại bỏ Quỹ BOG lẽ ra nên thực hiện sớm hơn, song bây giờ vẫn chưa quá muộn. Một loại quỹ bình ổn được vận hành nhiều năm nhưng không thật sự giúp bình ổn được thị trường, nhất là thời điểm giá dầu thế giới biến động với biên độ rất mạnh; bị nghi ngờ về tính minh bạch; lại còn khiến người có trách nhiệm nắm giữ cảm thấy “rất khổ”… thì xét chiều nào cũng thấy không cần giữ lại.

Chưa kể, không chỉ là nghi ngờ mà thực tế đã có nhiều DN vi phạm trong sử dụng Quỹ BOG. Cuối năm ngoái, Thanh tra Chính phủ chỉ ra 7/15 đầu mối sử dụng Quỹ BOG sai mục đích, không kết chuyển về tài khoản quỹ mà để lại tài khoản thanh toán của DN, với số tiền lên đến 7.900 tỉ đồng. Đầu năm nay, Bộ Công Thương có văn bản nhắc nhở 11 DN đầu mối như Nam Sông Hậu, Trung Linh Phát, Appollo Oil, Phúc Lộc Ninh… phải nghiêm túc gửi báo cáo kiểm toán chuyên đề Quỹ BOG.

Như vậy đến nay, nhiều DN không rõ vô ý hay cố tình vẫn không thực hiện đúng quy định về quản lý, sử dụng Quỹ BOG. Điều này cho thấy việc duy trì quỹ này là bất cập bởi tạo ra kẽ hở dẫn đến bị trục lợi, khiến niềm tin của người dân giảm sút và đi ngược với nguyên tắc thị trường.

Thị trường ổn định

Tại hội thảo lấy ý kiến xây dựng nghị định mới về kinh doanh xăng dầu mới đây, theo ông Trần Ngọc Năm, Phó Tổng Giám đốc Petrolimex, cơ quan quản lý nên mạnh dạn bỏ quỹ BOG xăng dầu vì thời gian qua quỹ không trích, chi nhiều kỳ nhưng thị trường vẫn ổn định.

Trong khi đó, quản lý quỹ, doanh nghiệp (DN) đầu mối rất vất vả trong kiểm kê sản lượng xuất bán, bảo đảm minh bạch trích/chi quỹ, số liệu thống kê khi bị thanh tra, kiểm tra. “Trường hợp vì bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô mà tiếp tục duy trì quỹ, chúng tôi kiến nghị cơ quan quản lý nhà nước trực tiếp quản lý quỹ được hình thành từ các DN đầu mối kinh doanh xăng dầu để khỏi sử dụng sai mục đích như vụ của Xuyên Việt Oil, Hải Hà… vừa qua” – ông Năm nói.

Đồng quan điểm, ông Cao Hoài Dương, Chủ tịch HĐQT PVOil, cũng đề xuất bỏ quỹ BOG xăng dầu. Hiện nay, giá thị trường xăng dầu lên xuống khó lường nhưng mỗi kỳ điều hành giá, DN cứ phải hồi hộp đoán xem kỳ này quỹ sử dụng thế nào, trích ra sao… Bên cạnh đó, quỹ bình ổn là nguồn lực của người dân đóng góp vào thì bản chất không phải là bình ổn. Theo ông Dương, nhà nước xây dựng quỹ với thiện chí hỗ trợ người dân nhưng hiện nay thiện chí đó người dân không cảm nhận được, người dân phản đối kịch liệt thì duy trì quỹ để làm gì? “Do vậy, tôi kiến nghị nếu được thì bỏ quỹ bình ổn. Nếu vì nhiều lý do mà chưa thể bỏ thì chỉ khi nào giá lên mức quá cao mới sử dụng quỹ. Như thế để chúng tôi bớt hồi hộp, không phải đoán định điều hành của nhà nước” – ông Dương nhấn mạnh.

Quỹ BOG xăng dầu là quỹ ngoài ngân sách, được hình thành từ tiền trích trên mỗi lít xăng dầu khi mua của người dân. Bỏ quỹ BOG xăng dầu không phải là đề xuất mới. Trước đó, không ít ý kiến của các chuyên gia đã đề xuất bỏ quỹ này sau khi Thanh tra Chính phủ chỉ ra hàng loạt bất cập, sai phạm trong công tác quản lý, sử dụng của các DN đầu mối xăng dầu, trong đó có tình trạng DN đầu mối chiếm dụng quỹ.

PGS-TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả – Bộ Tài chính, cho biết câu chuyện bỏ hay giữ quỹ BOG xăng dầu đã được bàn luận nhiều năm gần đây. Đối với mặt hàng quan trọng như xăng dầu, quỹ BOG là một trong những công cụ điều tiết giá trong nước. Thực tế, thời gian qua cho thấy khi giá xăng dầu thế giới biến động thì quỹ đã góp phần giảm tần suất và mức điều chỉnh tăng giá bán xăng dầu, giảm biên độ biến động giá. Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn nhìn nhận việc quản lý, sử dụng quỹ thời gian qua bộc lộ một số bất cập, cần điều chỉnh cơ chế trích lập để khắc phục.

Về nguyên tắc dự trữ lưu thông an ninh quốc gia là trách nhiệm nhà nước, không thể dồn lên vai DN. Mức 20 ngày là hợp lý, tránh tạo gánh nặng tài chính cho DN.

Đáng chú ý, lãnh đạo PVOIL bày tỏ lo ngại về việc thanh tra, kiểm tra. Không nhất thiết năm nào cũng thanh tra, tốn nguồn lực nhà nước, nhiều đoàn thanh tra kéo dài tới 3 tháng.

Trước kiến nghị của DN, ông Phan Văn Chinh – Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) – bày tỏ rất mong DN quản lý quỹ BOG xăng dầu minh bạch. Về kiến nghị bỏ quỹ, ông cho biết trong Luật Giá có quy định về 4 loại hình BOG và mặt hàng xăng dầu thuộc 1 trong 4 loại hình này nên phải duy trì.

Về quy định điều kiện tối thiểu dự trữ, ông Phan Văn Chinh nói quy định nhằm bảo đảm bình đẳng, minh bạch giữa các DN. Dự thảo sẽ tiếp tục hoàn thiện và sẽ có giải trình cụ thể về các vấn đề mà DN quan tâm và xin ý kiến.

Theo ông Phạm Văn Thoại, Chủ tịch HĐQT Saigon Petro, chu kỳ điều hành giá xăng dầu hiện là 7 ngày/lần, theo dự thảo nghị định mới là 15 ngày, Saigon Petro đề xuất 10 ngày. Lý do tình hình diễn biến giá xăng dầu thế giới trồi sụt bất thường, khoảng cách giá tăng/giảm giữa 2 ngày với biên độ khá rộng.

Bảo Trâm