Truyền thông quốc tế đánh giá Việt Nam hơn hẵn Indonesia dù có nhiều lợi thế

Đã 8 tháng cả thế giới chịu ảnh hưởng nặng nề bởi cơn địa chấn mang tên “Covid-19”, Trung Quốc đã không còn là “công xưởng thế giới” khi nhu cầu sản xuất bị chững lại vì đại dịch. Việt Nam, Thái Lan, Indonesia… trở thành điểm đến tiềm năng của hàng loạt “ông lớn” khắp thế giới.

Việt Nam và Indonesia trở thành 2 quốc gia tiềm năng thu hút “dịch chuyển sản xuất” nhất với nhiều ưu điểm: nhân công rẻ, an toàn và đặc biệt là vô vàn ưu đãi. Indonesia, với tiềm năng dân số đông và trẻ nhưng lại là quốc gia tụt hậu hơn cả về sản xuất và thu hút FDI so với Việt Nam.

Trang Financial Times và Think Tanks cùng có chung nhận định rằng, Indonesia phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu hàng hóa, chưa tập trung nhiều vào sản xuất. Không chỉ vậy, họ còn phụ thuộc nhiều vào các nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phiếu và trái phiếu trong các công ty Indonesia để bù đắp thâm hụt tài khoản vãng lai. Chính phủ cũng chi tiêu vượt ngân sách, nên họ cũng dựa nhiều vào các nhà đầu tư nước ngoài để trang trải khoản thiếu hụt tài chính này.

Vào năm 2020, tốc độ tăng trưởng đó đã xuống dốc nghiêm trọng do đại dịch Covid-19 ảnh hưởng đến du lịch, thương mại và đầu tư. Phức tạp hơn nữa, các biện pháp mà chính quyền Jakarta thực hiện để chống lại virus – hạn chế sự di chuyển của người dân và tạm thời đóng cửa các doanh nghiệp – cũng đã tàn phá nhu cầu trong nước.

Thâm hụt tài chính và tài khoản vãng lai kéo dài, Indonesia không có khả năng giải quyết khó khăn trong ngắn hạn. Về dài hạn, Indonesia sẽ phải trả giá đắt: tăng trưởng yếu, nợ nần gia tăng và nghèo đói, trừ khi nước này thay đổi hướng đi.

Rõ ràng, Indonesia nên thực hiện các cải cách cơ bản nhằm thúc đẩy tăng trưởng của mình. Sự sụt giảm của nhu cầu trong nước cho thấy quốc gia này quá phụ thuộc vào các nguồn thu nhập trong nước.

Lỗ hổng này cũng cho thấy nền tảng tài trợ yếu kém của Indonesia, vì quốc gia này phụ thuộc nhiều vào thu nhập từ các khoản đầu tư tài chính.
Indonesia nên tận dụng tài sản lớn nhất của họ: con người.

Nhu cầu toàn cầu đang phục hồi trong nửa cuối năm 2020, nhưng Indonesia có thể sẽ được hưởng lợi ít hơn các nước khác ở châu Á do xuất khẩu chiếm tỷ trọng quá thấp trong GDP. Như vậy, họ không thể dựa vào nguồn tiền từ nước ngoài.

Điều đó có nghĩa là sự phục hồi của Indonesia phụ thuộc vào khả năng phục hồi các hoạt động trong nước và các nguồn thu nhập cho tiêu dùng và đầu tư. Thực tế là Indonesia cần phải giảm phụ thuộc vào các nguồn lực vốn trước đó, và thay vào đó là nâng cao chuỗi giá trị bằng cách ban hành các chính sách thúc đẩy đầu tư nhiều hơn vào chế biến hàng hóa phức tạp và sinh lợi tại Indonesia thay vì chỉ bán nguyên liệu ra nước ngoài.

Đây chính là thời điểm để quốc gia này tập trung vào việc nâng cao chuỗi giá trị trong sản xuất để tận dụng những lợi thế vốn có của mình — một lượng lớn, trẻ.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng liên kết thương mại theo chuỗi giá trị toàn cầu (GVC) sẽ nâng cao thu nhập và giảm nghèo. Vì một quốc gia có thể đánh đổi lợi thế so sánh của mình (lao động rẻ và dồi dào) để đạt được những gì họ thiếu (vốn và kỹ năng để sản xuất hàng hóa có giá trị gia tăng cao hơn).
Thật không may cho Indonesia, thị phần xuất khẩu hàng hóa toàn cầu của Indonesia hiện đang trì trệ ở mức khoảng 0,9%, một phần do dòng tiền chảy vào FDI sản xuất ít hơn.

Với sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia láng giềng, như Việt Nam, quốc gia đang tích cực ưu đãi đầu tư cho các doanh nghiệp nước ngoài và phê chuẩn EVFTA, Indonesia đã bị tụt lại phía sau. FDI vào Indonesia bị kìm hãm bởi các hạn chế, cũng như luật lao động rườm rà, đã khiến một số nhà đầu tư nước ngoài gặp khó. Thị phần xuất khẩu toàn cầu của Việt Nam đã tăng lên 1,3% trong khi của Indonesia thì trì trệ.

Khi kinh tế tiếp tục suy giảm, xuất khẩu sẽ giảm hơn nữa vào năm 2020. Đó là một xu hướng đáng lo ngại, vì sự tham gia của Indonesia vào GVC đã giảm kể từ năm 2010 từ 54% xuất khẩu xuống còn 50%.

Điều này có nghĩa là Indonesia đang tụt hậu cả về giá trị tuyệt đối trong tổng kim ngạch xuất khẩu lẫn giá trị gia tăng về chuỗi cung ứng toàn cầu. Và sự sụt giảm đó đến từ hai con đường: thứ nhất, xuất khẩu khu vực FDI của Indonesia thấp và thứ hai, ít hàng hóa trung gian do Indonesia sản xuất (các bộ phận thành phần đi vào sản phẩm cuối cùng, như bánh xe đạp).

Trong khi đó, Việt Nam lại có một số điểm mạnh trong thu hút FDI, mà các nhà đầu tư nước ngoài rất quan tâm như: tình hình an ninh, chính trị ổn định; vị trí địa lý thuận lợi lực lượng lao động dồi dào, thể chế, luật pháp và sự minh bạch của Việt Nam dần được hoàn thiện gắn với hội nhập, không những tạo điều kiện cho các nhà đầu tư yên tâm hoạt động lâu dài mà còn giúp các doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị toàn cầu một cách thuận lợi.

Hơn nữa, theo FT thì việc Việt Nam kiểm soát được Covid-19 rất tốt cũng là một trong những lí do lớn khiến Việt Nam trở thành điểm đến cực kỳ an toàn so với các quốc gia khác.

Bảo Trâm (Tổng hợp Bloomberg, FT, Carnegie Endowment for International Peace)