Trung Quốc muốn gia nhập CPTPP, không dễ

Hàng loạt rào cản đang chặn đường Trung Quốc nhập CPTPP.

Theo Viện Chính sách chiến lược Australia (ASPI), Trung Quốc đang quan tâm đến việc tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Hiệp định này ban đầu vốn là trung tâm trong chính sách xoay trục châu Á của chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama, nhằm củng cố một khu vực châu Á “không bao gồm Trung Quốc”.

Tại Đại hội đại biểu Nhân dân toàn quốc hồi cuối tháng 5, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường cho biết Trung Quốc có thái độ “tích cực và cởi mở” đối với việc tham gia hiệp định này.

Ý ông Lý sau đó được người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc Cao Phong lặp lại, rằng hiệp định này phù hợp với các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Trung Quốc được lợi gì?

Về mặt công khai, các thành viên cởi mở với khả năng Trung Quốc tham gia thỏa thuận này, với điều kiện nước này phải đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của CPTPP. Tất cả các thành viên của CPTPP có quyền phủ quyết đối với bất kỳ thành viên mới nào muốn tham gia, nếu không đáp ứng đủ tiêu chuẩn.

Theo Viện Kinh tế Quốc tế Peterson (Mỹ), với mô hình hiện tại, các quốc gia thành viên sẽ đóng góp vào tăng trưởng thu nhập toàn cầu gần 150 tỉ USD / năm. Con số này được tính toán sẽ tăng gấp bốn lần lên 632 tỉ USD nếu Trung Quốc tham gia. Trung Quốc sẽ hưởng lợi ích kinh tế rất lớn nếu tham gia Hiệp định.

Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng sẽ hưởng lợi từ một hiệp ước thương mại lớn khác trong khu vực dự kiến sẽ được ký kết trong năm nay là Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), bao gồm Nhật, Hàn Quốc, 10 quốc gia ASEAN, Úc và New Zealand. Theo đó, hiệp định này sẽ làm giảm khả năng của Mỹ trong việc phá vỡ giao dịch hàng hóa công nghệ cao với Trung Quốc.

Hàng loạt rào cản

Sau khi Tổng thống Donald Trump rút Mỹ khỏi TPP, các thành viên đã thống nhất đình chỉ một loạt các điều khoản gây tranh cãi mà Mỹ muốn đặt ra bất chấp sự phản đối của các nước khác. Những điều khoản này bao gồm bảo vệ sở hữu trí tuệ, nghiêm ngặt hơn đối với dữ liệu, vật liệu sinh học, bản quyền và sàng lọc đối với các sản phẩm dược phẩm hiện có. Các quy định giúp các công ty dầu mỏ của Mỹ có thể dễ dàng kiện các chính phủ nước ngoài cũng bị đình chỉ. Dù thế hiệp định mới vẫn bao gồm các biện pháp bảo vệ sở hữu trí tuệ cũng như các tiêu chuẩn lao động và môi trường – những rào cản đối với Trung Quốc.

Một trong những điều quan trọng nhất là chuỗi cung ứng khu vực cần được đảm bảo thông qua việc cắt giảm thuế quan giữa các thành viên. Quy tắc xuất xứ hàng hóa đòi hỏi hàng hóa hưởng lợi từ những khoản cắt giảm thuế này phải được sản xuất với nguyên liệu đầu vào từ các nước thành viên.

Các cải cách kinh tế của Trung Quốc tiếp tục được thực hiện dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình ở một số lĩnh vực. Thời gian qua, Trung Quốc đã có sự tiếp cận lớn hơn đối với đầu tư nước ngoài, quy định tốt hơn về hệ thống tài chính, vấn đề bảo vệ sở hữu trí tuệ được cải thiện, trên thực tế Trung Quốc hiện là nhà sản xuất lớn với nhiều bằng sáng chế. Tuy nhiên, Trung Quốc nỗ lực rất ít trong việc áp đặt kỷ luật thị trường lớn hơn đối với các doanh nghiệp nhà nước.

Khó nhất: Bảo hộ thương mại

Đặc biệt, hiệp định cũng bao gồm một điều khoản có ảnh hưởng sâu rộng đến các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc. Các doanh nghiệp nhà nước được yêu cầu tuân theo các nguyên tắc về tính toán thương mại, không phân biệt đối xử với hàng hóa và dịch vụ nước ngoài và để đáp ứng các yêu cầu về tính minh bạch cao. Chính phủ bị cấm cung cấp hỗ trợ phi thương mại, bao gồm cả quyền truy cập và bảo lãnh tài chính. Các chính sách hiện tại của Trung Quốc bị chỉ trích vì cung cấp hỗ trợ đa dạng cho các doanh nghiệp nhà nước, bao gồm các khoản vay chi phí thấp từ các ngân hàng quốc doanh.

Những ưu đãi đối với các doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc đã trở thành vấn đề chính trong các cuộc đàm phán với Liên minh châu Âu (EU) về một thoả thuận đầu tư song phương. Cuộc họp trực tuyến giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Thủ tướng Lý Khắc Cường với Chủ tịch EU Ursula von der Leyen vào tháng trước đã không có một kết quả tốt, không có thông cáo chung nào được ban hành sau đó và các cuộc đàm phán tiếp theo đã kết thúc trong bế tắc.

EU đang thúc đẩy kêu gọi không phân biệt đối xử đối với các khoản đầu tư của châu Âu vào Trung Quốc, chấm dứt trợ cấp từ chính phủ Bắc Kinh với doanh nghiệp nước này, và minh bạch hơn. EU cũng muốn loại bỏ các yêu cầu mà các khoản đầu tư phải thực hiện thông qua các liên doanh và bắt buộc chuyển giao công nghệ.

Về phần mình, Trung Quốc muốn có sự tiếp cận đảm bảo cho các công ty của nước này đầu tư vào châu Âu, bao gồm cả cơ sở hạ tầng. Trong khi Bắc Kinh hứa sẽ quay trở lại với các đề xuất cải cách, EU đang củng cố lập trường về sàng lọc đầu tư của Trung Quốc vì lý do an ninh quốc gia.

Dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Giang Trạch Dân vào những năm 1990, Trung Quốc đã sử dụng việc gia nhập WTO như một đòn bẩy để thúc đẩy cải cách kinh tế sâu rộng trước sự phản đối đáng kể ở trong nước.

Trong khi đó, ông Tập Cận Bình lại không thể hiện sự nhiệt tình như vậy trong những cải cách hiện nay. Trung Quốc có thể gây bất ngờ với những cải cách đối với doanh nghiệp nhà nước để đáp ứng yêu cầu của EU và có thể là của CPTPP. Trung Quốc có thể cảm thấy sự cần thiết của việc bảo vệ quyền thương mại và đầu tư toàn cầu của quốc gia này trong bối cảnh các chính phủ phương Tây đang ngày càng tập trung các mối đe dọa tiềm ẩn trong sự trỗi dậy của Trung Quốc.

Mỹ không khoanh tay

Mỹ dĩ nhiên không muốn đứng ngoài cuộc. Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã đưa ra ý tưởng về một mạng lưới kinh tế thịnh vượng bao gồm các quốc gia Úc, Ấn Độ, Nhật, New Zealand, Hàn Quốc và Việt Nam với mục tiêu phát triển chuỗi cung ứng mà không bao gồm Trung Quốc. Song theo nhiều nhà quan sát, khó để có thể hình dung một nhóm thương mại như vậy lại được củng cố bởi một chính quyền mà mục tiêu ưu tiên hàng đầu là “nước Mỹ trước hết” và theo đuổi thỏa thuận thương mại song phương của riêng Mỹ với Trung Quốc.

Đối thủ của ông Trump trong cuộc bầu cử tổng thống cuối năm nay là cựu Phó Tổng thống Joe Biden cho biết sẽ xem xét về việc tái tham gia của Mỹ vào CPTPP nếu các điều khoản của hiệp định này được cải thiện. Sự quan tâm của Trung Quốc đối với CPTPP sẽ tạo thêm động lực cho Mỹ xem xét việc này.

Hòa Đặng/PL