Trung Quốc đối diện với nguy cơ tái diễn kịch bản “vết xe đổ” của Nhật Bản cách đây 30 năm

Vài tháng tới, Nhật Bản sẽ tổ chức một loạt các ngày kỷ niệm mà có lẽ họ muốn quên đi. Nhưng đây sẽ là những ngày mà giới lãnh đạo ở Trung Quốc có thể đánh dấu sự kích nổ của quả bom hẹn giờ với các quầy được thiết lập bởi một bong bóng bất động sản. Theo nghiên cứu mới đây của Financial Times, nếu không cẩn thận, Trung Quốc có thể sẽ lặp lại đúng sai lầm mà Nhật Bản đã vấp phải trong cuộc khủng hoảng bất động sản cách đây 30 năm.

“Núi nợ xấu” của Nhật Bản

Quay ngược trở lại năm 2003, Nhật Bản khi này không còn có thể tự tin rằng mọi chuyện vẫn ổn. Những năm 1990 đã đẩy đất nước này ra khỏi quỹ đạo mà trước đây dường như nó có khả năng đưa Nhật Bản vượt qua Mỹ. Việc xử lý sai lầm đối với “núi nợ xấu” được tích luỹ trong những ngày huy hoàng của thập niên 1980 – tạo ra quan điểm cho rằng đất nước này có thể dễ dàng phục hồi – đã khiến Nhật Bản trả giá đắt.

Những vụ sáp nhập ngân hàng quy mô lớn, được khuyến khích bởi Tokyo trong ba năm trước đó, không đủ để che đậy cho một tập hợp các cuộc khủng hoảng đan xen và bế tắc. Vào tháng 3/2003, Tập đoàn tài chính Sumitomo Mitsui đã tiến hành một vụ sáp nhập ngược “theo kiểu hoảng loạn” với công ty con là Wakashio trong bối cảnh thua lỗ lớn.

Vào tháng 4/2003, những dấu hiệu đầu tiên bắt đầu xuất hiện cho thấy một trong những ngân hàng lớn nhất Nhật Bản là Resona đang sụp đổ. Đến tháng 5, chính phủ Nhật Bản đã giải cứu ngân hàng này bằng chương trình quốc hữu hóa trị giá 17 tỷ USD. Cuối năm đó, Ashikaga, ngân hàng hàng đầu của Nhật Bản, cũng tuyên bố phá sản. Tất cả những sự kiện này đều là những vụ nổ được hoãn lại, có thể gây ra ít thiệt hại hơn nhiều nếu chúng xảy ra sớm hơn.

Những điểm tương đồng

Như một nhóm các nhà phân tích của Citigroup đã tuyên bố vào tuần trước, vấn đề là Trung Quốc ngày nay trông “rất giống” với Nhật Bản trong thời kỳ hậu bong bóng bất động sản. Hồ sơ nhân khẩu học tương ứng của các quốc gia, với dân số Trung Quốc hiện đang giảm giống như Nhật Bản đã làm những năm trước đó, cung cấp một lời nhắc nhở rằng sau năm 1990, chỉ số giá nhà ở của Nhật Bản giảm khi nhóm tuổi từ 35 đến 54 giảm.

Citigroup xác định một số điểm tương đồng. Cả hai quốc gia đều bước vào giai đoạn tăng trưởng GDP mạnh kéo dài (Nhật Bản bắt đầu từ thời hậu chiến và Trung Quốc sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới năm 2001) thông qua đầu tư vào cơ sở hạ tầng và khuyến khích xuất khẩu. Theo Ngân hàng Thế giới, từ năm 2010 đến 2020, hình thành vốn chiếm trung bình 43% tăng trưởng GDP của Trung Quốc. Khi bong bóng vỡ vào năm 1990, tỷ lệ hình thành vốn của Nhật Bản ở mức khoảng 36% và được coi là rất cao.

Ngoài ra, Nhật Bản và Trung Quốc cũng tài trợ cho tăng trưởng của họ theo cách tương tự. Kỷ nguyên bong bóng của Nhật Bản được thúc đẩy bởi nguồn tài chính gián tiếp được cung cấp bởi các ngân hàng thương mại, vốn được chính quyền thúc đẩy chuyển các khoản vay ưu đãi cho các ngành công nghiệp được ưa chuộng. Tương tự, Citigroup cho biết, Trung Quốc đã phát triển một hệ thống tài chính chủ yếu phụ thuộc vào tài chính gián tiếp. Ngoài các công cụ sẵn có của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc, chính phủ có thể chỉ đạo các hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại thông qua một loạt các cơ chế.

Bong bóng chứng khoán và bất động sản của Nhật Bản giai đoạn 1987-89 mở rộng nhanh nhất sau khi chính quyền đưa ra các chính sách nới lỏng để thúc đẩy nhu cầu trong nước. Hoạt động cho vay mở rộng đáng kể và tính thanh khoản được chuyển vào cổ phiếu và bất động sản cho đến thời điểm mà đối với các công ty, việc đầu cơ tài chính trở nên sinh lời hơn điều hành một doanh nghiệp.

Trung Quốc, nhiều thập kỷ sau, cũng đã cho phép nền kinh tế thực và hệ thống tài chính tách rời nhau. Citi ước tính thị trường bất động sản sôi động rõ ràng của đất nước này sẽ đạt 65 nghìn tỷ USD vào năm 2020, vượt xa thị trường bất động sản của Mỹ, EU và Nhật Bản cộng lại. Đến năm 2021, 41% tổng tài sản trong hệ thống ngân hàng Trung Quốc được tính bằng các khoản cho vay và tín dụng liên quan đến tài sản. Sự bùng nổ bong bóng bất động sản của cả hai quốc gia đã được đẩy nhanh bởi sự tồn tại của một thị trường ngân hàng ngầm rộng lớn, thị trường này đã phát triển để vượt qua các giới hạn cho vay do nhà nước áp đặt và các hạn chế khác.

Các nhà phân tích của Citi thậm chí còn nhìn thấy sự tương đồng giữa mối quan hệ của hai quốc gia với Mỹ. Khi thặng dư thương mại của Nhật Bản tăng vọt, các cạnh tranh với Mỹ đã leo thang thành một cuộc chiến thương mại toàn diện vào những năm 1980, với các mối quan ngại về công nghệ, sở hữu trí tuệ và an ninh là trọng tâm.

Gần đây, do những quan ngại liên quan đến Trung Quốc, Mỹ cũng đưa ra các biện pháp tương tự để hạn chế khả năng tiếp cận công nghệ tiên tiến của những người không phải công dân Mỹ. Những điểm tương đồng này có thể không giống nhau hoàn toàn, nhưng tác động tổng thể của chúng thì có.

Hai mươi năm trước, Nhật Bản chỉ mới chạm đáy của cuộc khủng hoảng hậu bong bóng. Nợ công ty xác sống bao trùm bảng cân đối kế toán của các tổ chức tài chính căng thẳng, các tập đoàn và hộ gia đình đang trong giai đoạn giảm nợ dài hạn và lãi suất được giữ ở mức thấp.

Citigroup kết luận sau khi hoàn thành nghiên cứu rằng Trung Quốc đang đối mặt với nguy cơ trở thành một phiên bản của “Nhật Bản hoá”, và điều đó bao gồm những rủi ro đáng chú ý trong hệ thống ngân hàng của nước này mà các nhà đầu tư cần quan tâm đến.

Tuệ Ngô