Tình báo “đặc biệt” đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến Ukraine

Sự bùng nổ của thông tin tình báo nguồn mở (Osint) đã đánh dấu một thay đổi đáng kể trong cách mọi người tiếp nhận tin tức.

Trước chiến tranh, vệ tinh thương mại và video trên TikTok về các đoàn xe quân sự Nga đã giúp chứng minh những tuyên bố phương Tây rằng Nga đang chuẩn bị cho một cuộc xâm lược. Thậm chí, Osint đã dự đoán được thời điểm bắt đầu của cuộc chiến.

Jeffrey Lewis, thuộc Viện Middlebury ở California, sử dụng báo cáo giao thông của Google Maps để phát hiện tình trạng ùn tắc ở biên giới Nga vào 3:15 sáng ngày 24 tháng 2 và tweet, “Ai đó đang di chuyển”. Chưa đến ba giờ sau, Vladimir Putin đã bắt đầu cuộc chiến.

“Tình báo” mang tên Telegram

Theo The Economist, hình ảnh vệ tinh vẫn chơi một vai trò quan trọng trong theo dõi cuộc chiến. Trong chiến dịch ở Kherson, hình ảnh từ vệ tinh radar khẩu độ tổng hợp (SAR) đã ghi lại cảnh Nga xây cầu phao qua sông Dnieper trước khi rút lui, thuyền xuất hiện và biến mất khi quân Nga rút về, và xây dựng các vị trí phòng thủ mới.

Tuy nhiên, vệ tinh khó có thể chụp được hình ảnh chi tiết về các đại đội nhỏ phân tán trong khu vực rộng lớn và thường ẩn náu trong chiến hào hoặc hầm trú ẩn. Trong suốt cuộc chiến, dữ liệu quan trọng nhất không phải từ vệ tinh mà là từ nền tảng như Telegram.

Trong cuộc chiến tranh mới, các vệ tinh, mặc dù linh hoạt trong việc lập danh sách đơn vị quân sự lớn trên bãi đất trống, lại gặp khó khăn khi ghi lại hình ảnh chân thực về các đại đội nhỏ phân tán trong khu vực rộng lớn, thường che giấu trong chiến hào hoặc hầm trú ẩn. Ngược lại, nền tảng như Telegram đã trở thành nguồn thông tin chính xác và kịp thời về tình hình chiến trường.

Các nhà phân tích tin tình báo nguồn mở đã khám phá các kênh Telegram, như tài khoản Rybar, với hơn 1 triệu người theo dõi, để thu thập hình ảnh và lời chia sẻ từ tiền tuyến và tâm trạng của quân đội. Rybar cung cấp tường thuật tương đối chính xác về chiến trường, thậm chí chỉ trích chính sách của Nga.

Giới chuyên gia cho rằng Telegram đã trở thành nơi “xả giận” cho những người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan Nga ủng hộ cuộc chiến, nhưng không hài lòng với cách thức thực hiện chiến tranh của quân đội Nga. Các tài khoản phổ biến truyền tải hình ảnh về lính Nga thiếu trang bị cơ bản.

Trong chiến dịch Kherson, một tài khoản lính Nga đã sử dụng Telegram để kêu gọi sự hỗ trợ không quân trong tình trạng tuyệt vọng. Điều này chứng minh Telegram đang đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin chi tiết và đa dạng từ chiến trường.

“Những thực tế bị chia cắt”

Trong khi quân đội luôn tìm cách bảo vệ bí mật, lượng thông tin lớn hiện nay đang trở thành ác mộng. Năm 2019, Nga đã cấm binh sĩ đăng ảnh hoặc video nhạy cảm, đóng cửa các trang web theo dõi đường sắt trước chiến tranh, mất nguồn dữ liệu quan trọng. Nỗ lực che giấu biểu hiện quân phục và dấu hiệu trên xe cũng được thực hiện để tránh lộ vị trí. Đến tháng 10 năm 2022, Nga bắt đầu trấn áp các nhân vật phản đối trên Telegram, nhưng thông tin vẫn được đăng tải.

Nga không kiểm soát được luồng thông tin và Telegram trở thành nơi quan trọng cung cấp thông tin chi tiết về chiến trường. Mạng xã hội VKontakte vẫn tràn ngập hình ảnh từ căn cứ quân sự.

Sự cẩu thả này có thể gây ra hậu quả chết người. Hồi tháng 12, một lính nghĩa vụ Nga đã đăng lên VK những bức ảnh về quân đội Nga đóng quân tại một câu lạc bộ đồng quê ở Sahy, tỉnh Kherson. Anh này thậm chí còn gắn thẻ địa lý lên bài đăng. Tên lửa Ukraine ngay sau đó đã tấn công nó. Nhưng anh lính nghĩa vụ lại tiếp tục đăng bài, với một video cho thấy mức độ tàn phá của quả tên lửa. Trên thực tế, anh này đã giúp Ukraine đánh giá thiệt hại từ thực địa, theo phân tích của Rob Lee từ King’s College London.

Với hàng trăm nghìn tân binh ít kinh nghiệm và đào tạo an ninh tối thiểu, lỗ hổng này có thể gia tăng. Nhiều binh sĩ xem việc đăng trên mạng là một phần của nghĩa vụ, tiết lộ thông tin chi tiết và lộ trình của quân đội.

Trong bối cảnh chiến tranh Ukraine, thông tin từ các nguồn mở cũng mang đến những thách thức và biến thành một dạng thành kiến về khả năng sống sót. Mô hình phân tích chỉ những máy bay trở về sau nhiệm vụ thay vì những chiếc bị bắn rơi đã tạo ra một cái nhìn không đầy đủ về tình hình chiến trường.

Tướng Jim Hockenhull so sánh tình báo truyền thống với việc lắp ráp một trò chơi ghép hình mà không biết tranh hoàn chỉnh là gì, mô tả việc Osint đưa ra “mảnh ghép hình gần như vô tận.” Trong khi đó, Matthew Ford, người nghiên cứu nguồn mở, nhấn mạnh rằng điều này tạo ra “thực tế bị chia cắt” và đang tạo ra một lựa chọn quan trọng về lập bản tường thuật nguồn mở cho cuộc chiến.

Tuy nhiên, có thách thức lớn khi Osint có thể dẫn đến tự lừa dối, chỉ nhìn thấy “những gì chúng ta muốn thấy, chứ không phải như nó vốn có.” Hình ảnh về binh sĩ Nga lạnh lẽo và đói khát có thể tạo ra một bức tranh hỗn loạn, nhưng thực tế có thể khác. Các cơ quan tình báo cũng phải đối mặt với khả năng xem những gì kẻ thù muốn họ thấy.

Mặc dù có những hạn chế, các cơ quan tình báo phương Tây vẫn quan tâm đến Osint. Tuy hình ảnh vệ tinh đã tồn tại từ lâu, nhưng sự xuất hiện của các kênh truyền thông như Telegram chuyển tải lượng lớn hình ảnh chiến trường là điều mới mẻ và đầy thách thức. Cần có sự cân nhắc trong việc tích hợp Osint vào thông tin tình báo truyền thống, với hi vọng có thể “rập những thứ đó lại với nhau.”

Bảo Trâm