Thực hư về lời đe dọa hạt nhân của Tổng thống Ukraine
Theo Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Kiev sẽ có mọi quyền để trở thành cường quốc hạt nhân khi ông trích dẫn một văn bản được ký kết bởi các quốc gia hàng đầu thế giới khi Kiev đồng ý loại bỏ vũ khí hạt nhân của Liên Xô để đổi lấy sự đảm bảo an ninh.
Tổng thống Ukraine Zelensky đã nói về khả năng Ukraine sở hữu được vũ khí hạt nhân. Phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich quốc tế, ông phàn nàn rằng các bên ký kết Bản ghi nhớ Budapest không muốn tiến hành thêm các cuộc tham vấn về việc Nga bị cáo buộc vi phạm thỏa thuận. “Nếu tham vấn không diễn ra lần nữa hoặc kết quả của họ không đảm bảo an ninh cho đất nước chúng tôi, Ukraine sẽ có mọi quyền tin rằng Bản ghi nhớ Budapest không hoạt động và tất cả các quyết định trọn gói của năm 1994 đều bị nghi ngờ,” ông Zelensky cảnh báo.
Tài liệu mà ông đề cập đến được ký khi Ukraine đồng ý từ bỏ vũ khí hạt nhân. Kiev tuyên bố Nga đã vi phạm thỏa thuận này vào năm 2014 và các bên ký kết khác ít nhất phải chịu trách nhiệm đạo đức về nó.
Hạt nhân Ukraine mạnh cỡ nào?
Trong một thời gian ngắn của lịch sử, Ukraine là một cường quốc hạt nhân. Kho vũ khí là một phần di sản của Kiev sau khi Liên Xô sụp đổ. Belarus và Kazakhstan độc lập mới thành lập cũng ở vị trí tương tự, đều sở hữu vũ khí chiến lược của Liên Xô trước khi tan rã.
Về mặt kỹ thuật, Ukraine là cường quốc hạt nhân lớn thứ ba vào thời điểm đó, một sự thật lịch sử mà Zelensky đã đề cập trong bài phát biểu của mình. Ukraine từng có hơn một trăm tên lửa đạn đạo xuyên lục địa UR-100N được trang bị trên lãnh thổ của mình, gần 50 đoàn tàu hạt nhân RT-23 Molodets, cũng như một đội máy bay ném bom chiến lược được trang bị vũ khí hạt nhân. Tổng cộng Ukraine đã triển khai hoặc dự trữ khoảng 1.700 đầu đạn hạt nhân, mặc dù trên thực tế, Moscow vẫn nắm quyền kiểm soát tất cả chúng.
Tất cả các cường quốc phương Tây đều quá háo hức muốn loại bỏ kho dự trữ nguy hiểm và biến Nga trở thành quốc gia kế thừa duy nhất của Liên Xô có khả năng răn đe hạt nhân.
Nội dung trong Bản ghi nhớ Budapest là gì?
Ukraine, Belarus và Kazakhstan đã đồng ý dỡ bỏ kho vũ khí hạt nhân của họ và ký Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), cho phép chỉ 5 quốc gia trên thế giới sở hữu vũ khí hạt nhân: Trung Quốc, Pháp, Nga, Anh và Mỹ. Cái gọi là Bản ghi nhớ Budapest về đảm bảo an ninh – ba tài liệu giống hệt nhau với tên gọi khác nhau của các quốc gia – đã được ký kết bởi các quốc gia giải giáp vũ khí cũng như Mỹ, Anh và Nga.
Văn bản do Kiev ký giải thích cách Mỹ, Anh và Nga thực hiện một số cam kết liên quan đến Ukraine, bao gồm cả “độc lập và chủ quyền” và “biên giới hiện có” của quốc gia này.
Họ cũng cam kết không sử dụng lời đe dọa bằng vũ lực quân sự cưỡng ép kinh tế đối với Ukraine và sử dụng vị trí của họ tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc để bảo vệ “nếu Ukraine trở thành nạn nhân của một hành động xâm lược hoặc một đối tượng của một mối đe dọa xâm lược trong vũ khí hạt nhân nào được sử dụng “.
Kiev đã tranh cãi từ năm 2014 rằng Nga đã vi phạm thỏa thuận khi “chiếm đóng” Crimea và một số khu vực của miền Đông Ukraine. Moscow phủ nhận điều này. Người dân Crimea lập luận rằng họ đã thực hiện quyền tự quyết của mình theo Hiến chương Liên hợp quốc, khi họ bỏ phiếu tách khỏi Ukraine và tái gia nhập Nga. Phía Nga cho biết thêm rằng, cuộc xung đột ở Donbass là một cuộc nội chiến do Kiev phát động chống lại các khu vực ly khai chứ không phải là một cuộc xung đột quốc tế.
Phương Tây đã thất bại trong việc bảo vệ Ukraine?
Một số chính trị gia đã phóng đại quá mức các cam kết của Mỹ và Anh trong Bản ghi nhớ Budapest. Yulia Tymoshenko, cựu thủ tướng Ukraine, tuyên bố vào năm 2014 rằng “tuyên chiến với Ukraine, cũng đồng nghĩa tuyên chiến với những người bảo đảm an ninh của chúng tôi là Mỹ và Anh.”
Các học giả chỉ ra rằng bản ghi nhớ không bắt buộc Mỹ và Anh phải bảo vệ Ukraine trước một kẻ xâm lược nước ngoài. Nó chỉ cung cấp cho họ thêm một lý do để làm như vậy, nếu họ chọn can thiệp quân sự. Nói cách khác, đó là một đảm bảo an ninh, không giống như cam kết phòng thủ chung của NATO hoặc nghĩa vụ của Mỹ trong việc bảo vệ Nhật Bản, chẳng hạn.
Ukraine khởi động hạt nhân ngay bây giờ?
Về mặt pháp lý, không có gì ngăn Ukraine rút khỏi NPT và phát triển vũ khí hạt nhân của riêng mình. Triều Tiên đã thành công bước đi trên con đường này bất chấp mọi nỗ lực của quốc tế nhằm ngăn chặn Bình Nhưỡng.
Ngoài ra còn có các ví dụ về Ấn Độ và Pakistan, những người đã phát triển vũ khí hạt nhân để răn đe lẫn nhau, và Israel cũng duy trì sự mơ hồ chiến lược về kho vũ khí hạt nhân mà họ được cho là đang sở hữu. Nhưng khả năng kỹ thuật của Kiev để sản xuất một thiết bị hạt nhân là một vấn đề khác. Ukraine
Có một ngành công nghiệp hạt nhân dân sự phát triển, với một số lò phản ứng kế thừa tại các nhà máy điện được xây dựng từ thời Liên Xô cũng như các cơ sở nghiên cứu hạt nhân. Kiev cũng thừa hưởng một ngành công nghiệp hàng không và vũ trụ phát triển tốt có khả năng sản xuất ICBM và các phương tiện giao hàng khác.
Mặt khác, Ukraine chưa bao giờ có các cơ sở làm giàu uranium hoặc tái chế plutonium, vốn cần thiết để sản xuất vật liệu cấp vũ khí cho lõi. Kiev cũng không có nhà máy sản xuất vũ khí hạt nhân thực sự trên lãnh thổ của mình.
Ukraine đã có các hoạt động khai thác uranium từ những năm 1950, nhưng sản lượng đã giảm đáng kể trong những năm qua. Các mỏ đòi hỏi một khoản đầu tư lớn.
Một số quan chức Ukraine như Tướng về hưu Petro Garashchuk tuyên bố rằng Ukraine đã có đủ chuyên môn kỹ thuật để có được đầy đủ các loại vũ khí hạt nhân và hệ thống chuyển giao. Điều này có thể đúng, một chuyên gia nói với RT.
Ilya Kramnik- nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Bắc Mỹ tại Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ Quốc tế đánh giá rằng: “Về mặt kỹ thuật, Ukraine có một ngành công nghiệp với một số thay đổi sẽ có thể tạo ra các hệ thống vũ khí hạt nhân”.
Nhưng quan trọng hơn, Kiev sẽ không thể làm điều đó một cách bí mật. Ít nhất, Kiev sẽ cần phải tiến hành các thử nghiệm để xác nhận các thiết kế thực sự hoạt động. Các phần khác của một chương trình vũ khí hạt nhân thành công cũng sẽ được các quốc gia phương Tây và Nga phát hiện. Có rất ít nghi ngờ rằng Moscow sẽ đe dọa Ukraine bí mật phi hạt nhân hóa cũng như Israel đối với Iran.
Và nếu Kiev công khai ý định tái phát triển năng lực hạt nhân, họ sẽ không thể thu hút được những người ủng hộ phương Tây tham gia vào kế hoạch này. “Cá nhân tôi tin rằng không có một cường quốc hạt nhân nào có thể giúp Ukraine đi trên con đường này”, chuyên gia Kramnik nói.
“Đơn giản là vì không ai muốn đối phó với sự trỗi dậy không thể tránh khỏi của các vấn đề, sẽ phát sinh vào ngày người ta biết chắc chắn rằng Ukraine đang phát triển vũ khí hạt nhân”.
Thay vì đưa ra sự chấp thuận và giúp đỡ Ukraine, Mỹ và các đồng minh có nhiều khả năng chống lại điều này, có khả năng áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế.
Tuy nhiên, nếu đề xuất là không thực tế, tại sao Tổng thống Zelensky lại đề cập đến nó trong thời điểm này? Thực ra, ý tưởng này không phải là chưa từng có, ngược lại từng phổ biến ở Ukraine trong nhiều năm. Gần đây nhất là đại sứ của Kiev tại Đức, Andriy Melnyk cũng đã nhắc lại đề xuất này.
Vì vậy, trong hoàn cảnh đó, tham vọng hạt nhân của Ukraine có thể là một phần của chiến dịch tìm kiếm sự chú ý chứ không phải là một lộ trình thực tế. Tuy nhiên, điều này không làm thay đổi thực tế rằng những nguy cơ tiềm ẩn của phổ biến vũ khí hạt nhân được nhiều người coi là một vấn đề cần quan tâm tối đa.
Như chuyên gia Pavel Danilin, CEO Trung tâm Phân tích Chính trị và Nghiên cứu Xã hội nhận xét, lời đe dọa của Tổng thống Zelensky về từ bỏ quy chế phi hạt nhân của đất nước chỉ là chuyện lừa gạt vô tội vạ.
Nói với hãng tin Sputnik, ông Pavel Danilin cho rằng: “Rõ ràng là Zelensky đang lừa gạt. Vấn đề là ở chỗ việc mở rộng thành viên của Câu lạc bộ hạt nhân: Thứ nhất, không có lợi cho ai; Thứ hai, tư cách thành viên của Câu lạc bộ hạt nhân đòi hỏi phải đáp ứng hợp lý và ổn định tối thiểu ở đất nước đó. Mà cả hai điều kiện thì Ukraine chẳng có gì. Trong khi đó Ukraine lại có xung đột khá nghiêm trọng với nước láng giềng hạt nhân gần nhất là Nga. Và đương nhiên, điều này dẫn đến sự suy thoái hoàn toàn trong khu vực an ninh châu Âu”.
Theo lời ông, cả Pháp, Đức, và các nước EU khác “sẽ chẳng vui mừng gì” với triển vọng mở rộng cơ số thành viên Câu lạc bộ hạt nhân. Chuyên gia khoa học chính trị cho rằng “có thể bình thản bỏ qua” phát ngôn của Zelensky.
Tùng Anh
