Thị trường điện tự do của Texas đã trả giá

Dự đoán của cựu Tổng thống George W. Bush về nguồn điện giá rẻ cho Texas nhìn chung đã trở thành sự thật, nhưng cơn bão tuyết ập đến phơi bày mặt trái của thị trường này.

Texas là một trong những bang sản xuất năng lượng hàng đầu nước Mỹ. Tuy nhiên, sau đợt lạnh sâu bất thường từ giữa tháng 2, bang này đã đối mặt với tình trạng thiếu hụt năng lượng trầm trọng

Với tâm thế “bang dẫn đầu về ngành năng lượng”, người dân Texas không khỏi bàng hoàng và chật vật trước sự cố mất điện vào ngày 19/2. Vài ngày sau, họ một lần nữa ngỡ ngàng khi nhận được thông báo về hóa đơn điện cao ngất ngưởng.

Theo Dallas Morning News, một tờ báo địa phương của Texas, hàng nghìn người tại bang này phải chi trả các hóa đơn tiền điện lên đến 17.000 USD cho lượng điện tiêu thụ trong một vài ngày sau đợt bão tuyết. Đây là mức cao gấp nhiều lần so với chi phí điện thông thường ở Texas.

Để xoa dịu tình hình, Thống đốc Texas Greg Abbott hôm 21/2 cho biết Ủy ban Dịch vụ Công của bang này đã cấm các nhà phân phối ngắt điện đối với những khách hàng chưa có khả năng thanh toán ngay.

Giới quan sát nhận định rằng cuộc khủng hoảng về giá điện tại Texas hiện tại phần lớn xuất phát từ chủ trương tư nhân hóa thị trường năng lượng bắt đầu từ thập niên 1990.

Giá điện không đồng nhất Theo báo cáo từ Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), giá điện dân dụng trung bình tại Texas là 12,2 USD/kWh. Con số này thấp hơn gần 10% so với mức trung bình trên toàn nước Mỹ (13,35 USD/kWh).

Giá điện tại Texas chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Nguồn điện sẽ không được cung cấp trực tiếp đến khách hàng. Thay vào đó, các nhà sản xuất năng lượng bán điện với giá sỉ cho mạng lưới các nhà phân phối bán lẻ. Giá bán lại cho người tiêu dùng do các nhà phân phối này quyết định.

Thông thường, người dân Texas có hai lựa chọn khi đăng ký dịch vụ điện: giá cố định và giá biến động.

Khách hàng chọn mua gói điện giá cố định có thể ký hợp đồng cho cả năm với một mức giá duy nhất. Trong khi đó, người sử dụng gói bán sỉ phải chấp nhận nguy cơ thay đổi giá điện thường xuyên.

Theo phát ngôn viên Andrew Barlow của Ủy ban Dịch vụ công Texas, trong điều kiện thời tiết tốt, người sử dụng gói giá biến động có thể nhận được mức giá tốt hơn. Tuy nhiên, khi cơn bão tuyết lịch sử xảy ra, nhu cầu điện năng tăng lên đã kéo theo mức giá chạm trần khiến nhiều hộ rơi vào khủng hoảng.

Đối với gói điện biến động, giá điện có thể thay đổi liên tục tùy thuộc vào thời điểm sử dụng. Vào các tháng hè, giá điện có thể cao hơn so với mùa đông do tỷ lệ các hộ gia đình sử dụng máy lạnh tăng.

Thậm chí, trong cùng một bang, giá điện từng vùng cũng khác, dựa vào mức thu nhập và mật độ tập trung công nghiệp. Nơi có nhiều hộ dân bình thường sẽ có giá điện khác với nơi có nhiều nhà máy.

Trong khi đó, những hộ đăng ký gói điện cố định trả cùng một mức giá cho một khối lượng điện nhất định, bất kể mùa đông hay hè, ngày hay đêm. Gói điện giá cố định không phụ thuộc vào tình hình cung – cầu của thị trưởng.

Thị trường năng lượng tự do ở Texas

Nguyên nhân chính của sự không bình ổn giá xuất phát từ chủ trương tư nhân hoá thị trường năng lượng. Bang Texas đã từ chối tham gia vào các mạng lưới điện giữa các tiểu bang và không tuân theo quy định năng lượng.

Theo giải thích của Hội đồng Tín thác Điện lực Texas (ERCOT), việc bang này phát triển mạng lưới điện độc lập xuất phát từ Đạo luật Điện lực Liên bang năm 1935. Luật này cho phép chính phủ liên bang thẩm quyền để điều chỉnh các công ty điện lực tham gia vào hoạt động thương mại giữa các tiểu bang.

Như vậy, sẽ không xảy ra tình trạng độc quyền khi chỉ có một nhà cung cấp điện duy nhất trong một khu vực. Thay vào đó, nhà sản xuất điện sẽ bán theo giá sỉ tới các nhà phân phối. Từ đây các nhà phân phối sẽ phải đưa ra các chiến lược đa dạng hóa dịch vụ bằng các gói cước khác nhau. Một số nhà cung cấp đã đưa ra các chương trình giảm giá, thậm chí miễn phí, đối với hộ dân sử dụng điện từ 12h hôm trước đến 6h sáng hôm sau.

Tuy nhiên, hình thức tư nhân hoá thị trường năng lượng đã cho thấy những lỗ hổng lớn trong trận bão tuyết lịch sử vừa qua.

Tại sao giá điện tăng mùa bão tuyết? Cuộc khủng hoảng năng lượng hiện tại của Texas chủ yếu bắt nguồn từ chủ trương tư nhân hóa thị trường điện của bang này, tờ New York Times nhận định.

Từ năm 1999, giới chức Texas giao quyền kiểm soát toàn bộ hệ thống phân phối điện của bang cho các nhà sản xuất và hãng bán lẻ điện. Khi đó, thị trường năng lượng Texas trở thành sân chơi cho các nhà phân phối.

“Cạnh tranh trong ngành điện sẽ có lợi cho người dân Texas vì các nhà cung cấp sẽ giảm giá cước hàng tháng và cung cấp cho người tiêu dùng nhiều lựa chọn hơn về nguồn điện mà họ sử dụng”, cựu Thống đốc Texas George W. Bush phát biểu khi ký quyết định cho phép tư nhân hóa thị trường điện.

Dự đoán của ông Bush về nguồn điện giá rẻ nhìn chung đã trở thành sự thật. Giấc mơ về một thị trường điện tự do cơ bản đã được vận hành hiệu quả và hợp lý, phần lớn là do Texas có nguồn khí đốt tự nhiên rẻ, phong năng dồi dào để cung cấp năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, sự cạnh tranh là một con dao hai lưỡi. Các nhà phân phối điện với giá trồi sụt đều tìm mọi cách để giành được càng nhiều khách hàng càng tốt. Nhiều công ty thậm chí bán điện với giá gần bằng giá bán sỉ từ nhà sản xuất để thu hút người tiêu dùng.

Với tâm lý muốn mua điện giá rẻ, nhiều người ở Texas đã chọn gói điện giá trồi sụt theo cung – cầu thị trường nói trên. Các nhà phân phối điện như Griddy hay Pulse Power đã chiếm một phần lớn thị phần khách hàng tiêu thụ điện tại Texas.

Khi cơn bão mùa đông Uri ập đến, nhu cầu sử dụng điện tăng mạnh còn nguồn cung thì giảm sâu vì ảnh hưởng của thời tiết cực đoan, buộc các nhà sản xuất điện tăng giá, kéo theo các nhà phân phối tăng giá cước điện theo.

Vào ngày 16/2, khi nhiệt độ tại Dallas xuống dưới ngưỡng -15 độ C, lạnh hơn cả Alaska, Texas đã đối mặt với tình trạng mất điện liên tục. Khi điện được nối lại, nhu cầu sưởi ấm kết hợp với sự chật vật để vận hành các nhà máy điện trong thời tiết lạnh giá khiến cước điện tăng mạnh, lên mức 8.800 USD/mgWh.

Theo Reuters, giá điện bán sỉ ở Texas trước cơn bão chỉ khoảng 50 USD/mgWh. Vào ngày 17/2, Ủy ban Dịch vụ công Texas đã nâng giá trần bán sỉ lên 9.000 USD/mgWh, gấp 180 lần mức giá một ngày trước đó.

Trước đó, vào ngày 15/2, hãng Griddy đã cảnh báo khách hàng giá cước điện có thể tăng nhanh khi thời tiết trở lạnh. Tuy nhiên, thông báo này đã không đến kịp với nhiều người dân Texas trước khi giá điện tăng phi mã, theo Dallas Morning News.

“5.000 USD tiền điện cho 5 ngày là quá đáng”, DeAndré Upshaw, ngụ tại Texas, nói với Dallas Morning News hôm 19/2. “Không ai có thể lường trước điều này ngoại trừ những người quản lý nguồn cấp điện”.

Một yếu tố khác khiến Texas mắc kẹt trong cuộc khủng hoảng điện năng sau cơn bão mùa đông nằm ở sự độc lập của bang này về mặt năng lượng, tờ New York Times nhận định.

Texas xưa nay tự hào là bang có khả năng tự cung tự cấp năng lượng với nguồn dự trữ phong phú từ điện gió, than đá và dầu khí. Do đó, Texas không tham gia cả hai lưới điện ở Bờ Đông và Bờ Tây.

Do đó, khi cơn bão khắc nghiệt làm tê liệt hệ thống sản xuất điện ở Texas, bang này không có bất kỳ nguồn năng lượng dự trữ nào. Điều này góp phần làm nguồn cung giảm mạnh, kéo theo tình trạng giá điện tăng mất kiểm soát đối với những khách hàng chọn gói điện giá không ổn định.

Đại Hoàng – Hải Anh