Thanh lọc thị trường trái phiếu: Ai được lợi?

Kể từ đầu năm 2022 đến nay, đã có những vụ việc sai phạm trên thị trường trái phiếu được đưa ra xử lý, gây ra sự hoang mang đối với nhà đầu tư, khiến lòng tin trên thị trường trái phiếu suy giảm nghiêm trọng. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã duy trì trạng thái trầm lắng trong ba quý đầu năm 2022 với có 411 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp trong nước với tổng giá trị phát hành 244.191 tỷ đồng, giảm sâu 67,78% so với cùng kỳ.

Tuy nhiên, bất chấp những điều này, không thể phủ nhận thị trường trái phiếu là một kênh huy động vốn quan trọng của nền kinh tế, cần phải quan tâm phát triển hơn nữa. Đây cũng chính là quan điểm đã được Thủ tướng nêu lên khi báo cáo trước Quốc hội vừa qua.

Hiện nay, dư nợ toàn thị trường trái phiếu doanh nghiệp chỉ khoảng 15% GDP; trong đó, riêng trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là 1,204 triệu tỷ đồng, tương đương 12,8% GDP. So với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới, những con số này là tương đối khiêm tốn.

Mặt khác, rõ ràng một điều là huy động vốn qua kênh trái phiếu, nếu được tiến hành một cách hợp lý, sẽ giúp các doanh nghiệp giảm được chi phí đi vay trung và dài hạn, đồng thời tăng được tính chủ động trong việc tiếp cận tín dụng, khi không phải phụ thuộc hoàn toàn vào các ngân hàng thương mại. Điều này đặc biệt có thể thấy rõ trong những giai đoạn mà tín dụng trở nên quan trọng như mấy năm qua.

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam dù đã hình thành khá lâu, nhưng chỉ mới thực sự được nhà đầu tư quan tâm và phát triển mạnh từ những năm 2017 – 2018 trở lại đây. Nhất là 3 năm qua, khi dưới tác động của đại dịch Covid-19, các doanh nghiệp có nhu cầu vay vốn rất lớn. Nhưng sự phát triển nhanh chóng của thị trường trái phiếu lại khiến các văn bản pháp luật liên quan không theo kịp.

Hầu hết các doanh nghiệp lựa chọn phát hành trái phiếu riêng lẻ, do yêu cầu và tiêu chuẩn đơn giản hơn so với phát hành ra công chúng. Đứng ra bảo lãnh phát hành về cơ bản là các ngân hàng thương mại và các công ty chứng khoán. Đến đây lại xảy ra vấn đề đó là các báo cáo tài chính, tài sản đảm bảo của các doanh nghiệp được thẩm định một cách thiếu khách quan, khiến nhiều doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh yếu kém như Tân Hoàng Minh hay An Đông lại vẫn có thể tung ra thị trường những lô trái phiếu với khối lượng khổng lồ.

Hơn nữa, trước nhu cầu tín dụng ngày càng cao, các doanh nghiệp lại chạy đua lãi suất trái phiếu, khối lượng tăng không đồng đều với chất lượng, dẫn đến khả năng không thể thanh toán khi trái phiếu đáo hạn. Trong khi đó, nhiều nhà đầu tư, vì thiếu kiến thức và không nhận được tư vấn chính xác, lại coi trái phiếu doanh nghiệp như một sản phẩm tiết kiệm, lựa chọn trái phiếu theo lãi suất mà không xét đoán rủi ro cũng như tình hình doanh nghiệp. Đó là chưa nói đến việc nhiều doanh nghiệp phát hành trái phiếu chỉ độc có một mục đích là chuyển hóa thành tiền, tức là một sự bịp bợm thuần túy.

Cũng phải nói thêm rằng có những diễn biến rất khách quan đã tác động đến thị trường trái phiếu nước ta. Cụ thể đó là việc các doanh nghiệp bất động sản chiếm tới 29% lượng trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, nên trước những khó khăn trên thị trường bất động sản thì thị trường trái phiếu không tránh khỏi bị ảnh hưởng.

Đến đây, những yếu tố này đã kết hợp với nhau, dẫn đến không ít những vụ việc nghiêm trọng trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Nhưng một điểm sáng đó là các cơ quan quản lý Nhà nước liên quan đã có sự can thiệp và hành động rất mau lẹ để khôi phục sự ổn định. Đó là phải kể đến việc những văn bản pháp luật mới đã được ban hành như Thông tư 16/2021/TT-NHNN với những điều kiện chặt chẽ về giao dịch trái phiếu doanh nghiệp đối với tổ chức tín dụng, Nghị định 65/2022/NĐ-CP sửa đổi bổ sung Nghị định 153 về chào bán trái phiếu riêng lẻ.

Khi các chủ thể phát hành và hệ thống phân phối, bảo lãnh tuân thủ pháp lý cao, đảm bảo tính minh bạch, công bố thông tin đầy đủ và giữ chữ tín với nhà đầu tư, thanh toán đầy đủ, đúng hạn trái phiếu doanh nghiệp đến hạn; còn nhà đầu tư hiểu biết pháp luật, cẩn trọng xem xét thị trường khi mua trái phiếu doanh nghiệp thì chắc chắn chất lượng thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ được nâng lên.

Mạnh Hải