Tháng 7 của cải cách: Chính quyền 2 cấp vận hành, pháp luật vào đời sống
Tháng 7/2025 đánh dấu một thời điểm đặc biệt: loạt luật và nghị định lớn chính thức có hiệu lực, tạo nền móng vận hành cho mô hình chính quyền địa phương 2 cấp – tinh gọn, đồng bộ và gần dân hơn.
Một bước đi mang tính thể chế chưa từng có đang được triển khai: 28 nghị định mới của Chính phủ có hiệu lực từ 1/7 không chỉ là văn bản kỹ thuật pháp lý, mà là kết cấu vận hành mới của bộ máy nhà nước. Trong đó có 11 nghị định phân định thẩm quyền, 14 nghị định về phân cấp – phân quyền, và 3 nghị định kết hợp cả ba yếu tố. Tất cả đều hướng tới một mục tiêu xuyên suốt: rõ ràng, thông suốt, tránh chồng lấn, không đùn đẩy.
Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh: “Việc ban hành các nghị định là cơ sở pháp lý đầy đủ, rõ ràng, minh bạch để tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động ổn định, hiệu quả, phục vụ nhân dân.”
Tháng 7 cũng là thời điểm Luật sửa đổi Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân chính thức có hiệu lực. Tòa án và viện kiểm sát được tổ chức lại theo mô hình 3 cấp thay vì 4 cấp như trước: Tối cao – cấp tỉnh – khu vực.
Toàn bộ TAND cấp huyện và cấp cao được sáp nhập vào hệ thống mới. Các TAND khu vực sẽ thay thế cấp huyện trong xét xử sơ thẩm, với phạm vi thẩm quyền mở rộng hơn, tổ chức tinh gọn hơn. Cùng lúc đó, các VKSND cấp cao và cấp huyện cũng kết thúc hoạt động, chuyển sang mô hình 3 cấp tương ứng.
Đây là lần đầu tiên hệ thống tư pháp Việt Nam được thiết kế lại toàn bộ cấp xét xử và kiểm sát, không phải để thu hẹp chức năng, mà để tập trung nguồn lực, tăng tính độc lập và nâng chất lượng thực thi pháp luật.
Đặc biệt, số lượng kiểm sát viên VKSND Tối cao cũng được tăng từ 19 lên tối đa 27 người, đảm bảo nguồn nhân lực cho hoạt động công tố tại cấp cao nhất.
Không chỉ cải cách ở cấp hệ thống, tư duy quản lý công sản cũng được thể hiện rõ trong Nghị định 153/2025 của Chính phủ về tiêu chuẩn, định mức xe ô tô công. Lần đầu tiên, mức sử dụng xe phục vụ công tác chung được quy định rõ đến cấp xã, với giới hạn tối đa 2 xe công mỗi xã.
Các chức danh cấp xã như Bí thư, Chủ tịch HĐND, UBND, MTTQ… được sử dụng xe chung trong công tác, không sử dụng để đưa đón cá nhân từ nơi ở đến trụ sở. Giá mua xe được giới hạn chặt chẽ, phù hợp từng loại xe, từng cấp sử dụng – vừa đảm bảo phương tiện phục vụ công vụ, vừa thể hiện kỷ luật ngân sách.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm y tế có hiệu lực từ 1/7, mở rộng quyền lợi đáng kể cho người dân. Quan trọng nhất là việc bãi bỏ rào cản địa giới hành chính trong khám chữa bệnh bằng BHYT.
Từ nay, người dân có thể khám chữa bệnh BHYT tại bất kỳ cơ sở y tế tuyến cơ bản hoặc chuyên sâu trong cả nước mà không bị giảm quyền lợi, không cần chuyển tuyến nếu thuộc các trường hợp được quy định. Với người bệnh hiểm nghèo hoặc cần kỹ thuật cao, việc được lên thẳng tuyến cuối sẽ rút ngắn thời gian và tăng cơ hội điều trị.
Chính sách này không chỉ mang tính nhân đạo, mà còn thúc đẩy cạnh tranh giữa các bệnh viện trong việc phục vụ, đổi mới công nghệ và nâng cao chất lượng y tế công.
Từ 1/7, Luật Công chứng 2024 yêu cầu người ký văn bản công chứng phải ký trực tiếp trước mặt công chứng viên và bắt buộc chụp ảnh lưu hồ sơ. Đây là bước siết chặt quy trình nhằm hạn chế gian lận, giả mạo hồ sơ, đồng thời tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho các giao dịch dân sự.
Ảnh lưu trữ phải rõ người ký, công chứng viên, không bị chỉnh sửa, được in giấy chuẩn, lưu hồ sơ công chứng. Với những người điểm chỉ thay vì ký, quy định này vẫn được áp dụng đầy đủ. Đây là một bước tiến lớn về mặt kỹ thuật pháp lý trong lĩnh vực vốn bị coi là “bình lặng nhưng dễ lỏng lẻo”.
Một trong những thay đổi gây chú ý nhất là bãi bỏ hình phạt tử hình đối với 8 tội danh, trong đó có cả các tội về ma túy, tham nhũng và an ninh quốc gia. Những người đã bị tuyên án tử hình vì các tội này trước 1/7 sẽ được chuyển xuống án tù chung thân.
Bỏ tử hình không đồng nghĩa với khoan nhượng. Đây là tuyên ngôn pháp lý nhân văn, phản ánh bước tiến trong chính sách hình sự – đặt trọng tâm vào răn đe, cải tạo thay vì triệt tiêu cơ hội sống.
Từ bộ máy đến thủ tục, từ tòa án đến chiếc xe công, từ giường bệnh đến phòng công chứng – mọi thay đổi trong tháng 7 này đều hướng tới một mẫu hình Nhà nước hiện đại: phân quyền, minh bạch, gần dân.
Chính quyền 2 cấp đã có nền móng vận hành rõ ràng. Các luật lớn đang đi vào cuộc sống một cách bài bản. Và điều quan trọng nhất: cải cách thể chế không còn nằm trên giấy, mà đã bước xuống từng xã, từng bệnh viện, từng văn phòng công chứng, từng phán quyết của tòa.
Tháng 7 này là tháng của hành động. Và với những gì đang diễn ra, chúng ta có quyền tin rằng một bộ máy gọn – mạnh – liêm chính – phục vụ đang dần hình thành.
Thảo Nguyên
