Tàu thăm dò Trung Quốc xâm phạm EEZ nhiều nước ở Biển Đông và Hoa Đông
Các tàu thăm dò của Trung Quốc gia tăng hoạt động tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương, xâm nhập vào vùng đặc quyền kinh tế các nước trên biển Hoa Đông và Biển Đông.
Cơ sở dữ liệu của Tổ chức Hàng hải Quốc tế cho thấy Trung Quốc có 64 tàu thăm dò được đóng từ năm 1990 đến nay, vượt xa con số 44 tàu của Mỹ và 23 tàu của Nhật Bản. Các tàu thăm dò được thiết kế để kiểm tra cấu trúc dưới lòng biển bằng sóng âm, đồng thời thu thập mẫu nghiên cứu dưới biển.
Dữ liệu nhận diện tự động của 32 tàu thăm dò Trung Quốc, trong vòng 12 tháng tính đến tháng 11/2020, cho thấy các tàu này thường xuyên hoạt động gần đảo Guam, trên Biển Đông và biển Hoa Đông.
Phần lớn các tàu Trung Quốc hoạt động trong khu vực được nước này gọi là “Chuỗi đảo thứ nhất”. Chuỗi đảo thứ nhất giới hạn vùng biển từ quần đảo Okinawa của Nhật Bản, đến Đài Loan và quần đảo Philippines.
Tuy nhiên, theo dữ liệu từ Marine Traffic, tàu thăm dò Trung Quốc còn vượt khỏi khu vực trên và tiến vào vùng biển trong “Chuỗi đảo thứ hai”. Vùng hoạt động được mở rộng sang Tây Thái Bình Dương, kéo dài từ Nhật Bản đến Guam và quần đảo Indonesia.
Tham vọng vượt khỏi “Chuỗi đảo thứ nhất”
Theo Công ước về Luật Biển của Liên Hợp Quốc, việc một tàu thăm dò từ một nước hoạt động trong EEZ nước khác sẽ cần nhận được sự đồng thuận từ trước của nước đó. Tàu thăm dò Nhật Bản và Mỹ đều tuân thủ luật pháp quốc tế khi hoạt động.
Theo Nikkei Asia, có ít nhất 17 tàu thăm dò của Trung Quốc bị phát hiện trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của nước khác hoặc trong các vùng biển tranh chấp. Những tàu này đều nhận được tín hiệu cảnh báo nếu đi vào khu vực mà không có giấy phép của nước khác. Trong đó, hơn 10 tàu thuộc diện có hoạt động đáng ngờ.
Từ tháng 4/2020, tàu Xiang Yang Hong 10 của Trung Quốc đã tiến hành thăm dò ở 3 địa điểm phía nam đảo Guam. Trong khi đó, tàu Xiang Yang Hong 1 hoạt động rộng hơn, với các khu vực gần đảo Guam, Papua New Guinea, Liên bang Micronesia và vùng biển phía tây bắc Australia.
Vùng biển gần Guam có tầm quan trọng đặc biệt vì tiềm năng khoáng sản lòng biển như cobalt và magie. Bên cạnh đó, khu vực còn mang ý nghĩa chiến lược. Guam là nơi đồn trú của không quân và hải quân Mỹ, với căn cứ tiền tiêu có khả năng phản ứng nhanh trong kịch bản nổ ra xung đột ở eo biển Đài Loan.
Chương trình Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI), thuộc Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế (CSIS) của Mỹ, từng bày tỏ quan ngại về hoạt động của tàu thăm dò Trung Quốc trong một báo cáo vào tháng 4/2020. Báo cáo cho rằng việc thu thập thông tin đóng vai trò then chốt trong tham vọng vượt khỏi “Chuỗi đảo thứ nhất” của lực lượng tàu ngầm Trung Quốc.
“Một số tàu Trung Quốc chỉ thăm dò vùng biển và hệ sinh thái biển phục vụ nghiên cứu. Tuy nhiên, những tàu hoạt động gần Guam có vẻ còn phục vụ các mục tiêu an ninh”, Fengjun Duan, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Canon, nhận định.
“Dữ liệu thu thập từ hoạt động thăm dò có thể ứng dụng cả trong dân sự lẫn quân sự”, ông cho biết.
Những động thái này diễn ra giữa bối cảnh Trung Quốc gia tăng sức ảnh hưởng lên nhóm đảo quốc Thái Bình Dương. Từ tháng 9/2019, Bắc Kinh đã thiết lập thành công quan hệ ngoại giao với quần đảo Solomon và quần đảo Kiribati.
Hoạt động gây tranh cãi ở Biển Đông và biển Hoa Đông
Tại Biển Đông, tàu thăm dò Trung Quốc được phát hiện xâm nhập EEZ của các nước Đông Nam Á gần như mỗi ngày.
Đơn cử là sự kiện vào tháng 4/2020. Tàu Hai Yang Di Zhi 8 (Hải dương địa chất 8) đã đi vào vùng biển gần Malaysia. Tàu Trung Quốc vờn quanh tàu khoan thăm dò dầu khí West Capella của Anh, vốn đang hợp tác với hãng Petronas của Malaysia. Trong cùng giai đoạn, Mỹ điều động tàu tác chiến ven bờ USS Montgomery đến khu vực để tuần tra tự do hàng hải trên Biển Đông.
Nửa cuối năm 2019, tàu tàu khảo sát Hải Dương Địa Chất 8 (HD8) đã ngang nhiên xâm phạm Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) và thềm lục địa Việt Nam ở Biển Đông, dẫn đến sự phản đối gay gắt từ cộng đồng quốc tế.
Tàu thăm dò Trung Quốc cũng duy trì hoạt động trên biển Hoa Đông. Mặc dù Nhật Bản và Trung Quốc đã đồng ý cùng phát triển khai thác khí đốt gần đường trung tuyến vùng biển giữa hai nước từ năm 2008, đàm phán về một thỏa thuận chính thức đã đóng băng từ năm 2010.
Bất chấp thực tế này, Trung Quốc vẫn xây dựng đến 16 cấu trúc xa bờ gần đường trung tuyến, trên phần biển gần nước họ, theo Bộ Ngoại giao Nhật Bản.
Tàu Trung Quốc cũng tổ chức thăm dò trên vùng biển này. Vào tháng 5/2020, tàu Ye Zhi Zheng, thuộc Cục Khảo sát Địa chất Trung Quốc, được phát hiện di chuyển theo mô hình bàn cờ gần vùng biển sát đường trung tuyến. Đây là mô hình di chuyển điển hình khi một tàu thăm dò cần vẽ bản đồ địa hình và cấu trúc đáy biển.
Tháng 3/2019, một tàu của Trung Quốc cũng được phát hiện khoan thăm dò khí đốt gần đường trung tuyến biển Hoa Đông. Cũng trong năm đó, tàu Ye Zhi Zheng bị phát hiện rải thiết bị đáng ngờ, có cấu tạo như cáp ngầm, ở phía tây quần đảo Danjo thuộc tỉnh Nagasaki và nằm trong EEZ Nhật Bản. Tuần duyên Nhật Bản đã can thiệp và ra lệnh cấm lắp đặt.
Đến tháng 7/2020, tàu thăm dò Da Yang Hao của Trung Quốc tái diễn các hoạt động tương tự, thả thiết bị giám sát ở phía bắc Okinotorishima và cũng nằm trong EEZ Nhật Bản. Chính quyền của Thủ tướng Shinzo Abe khi đó đã gửi công hàm phản đối đến Bắc Kinh.
“Các tàu thăm dò Trung Quốc tự diễn giải luật quốc tế theo hướng có lợi nhất cho họ và để biện minh cho phạm vi hoạt động của mình. Nếu họ tiếp tục thăm dò, Nhật Bản cần cân nhắc những hành động quyết liệt hơn”, theo giáo sư Shigeki Sakamoto, Đại học Doshisha của Nhật Bản.
Theo Nikkei Asia
