Taliban sẽ làm gì với khối tài sản 1 ngàn tỉ USD dưới lòng đất ở Afghanistan?

Số khoáng sản nằm dưới lòng đất ở Afghanistan được ước tính có giá 1 ngàn tỉ USD, nhưng Taliban được cho sẽ gặp khó trong chuyện khai thác.

Việc Afghanistan nhanh chóng rơi vào tay Taliban sau 20 năm chính quyền Kabul nhận được sự hỗ trợ từ Mỹ đã đẩy quốc gia Nam Á vào một cuộc khủng hoảng chính trị và nhân đạo.

Một câu hỏi mà các chuyên gia an ninh đặt ra là chuyện gì sẽ xảy ra đối với khối lượng lớn khoáng sản chưa được khai thác tại Afghanistan, khi mà Taliban đã giành được toàn quyền kiểm soát lãnh thổ quốc gia này.

Afghanistan là một trong những quốc gia nghèo nhất trên thế giới. Tuy nhiên, vào năm 2010, các quan chức quân sự và địa chất Mỹ tiết lộ Afghanistan đang ngồi trên đống khoáng sản có tổng trị giá gần 1 ngàn tỉ USD. Nếu biết cách khai thác, nguồn khoáng sản này sẽ giúp kinh tế Afghanistan tăng trưởng nhanh chóng.

Điều đáng nói, nguồn tài nguyên khoáng sản như sắt, đồng và vàng được xác định nằm rải rác ở nhiều tỉnh thành của Afghanistan. Không chỉ có vậy, Afghanistan còn được cho có nhiều kim loại đất hiếm và không loại trừ quốc gia Nam Á này sở hữu số lượng lithium lớn nhất thế giới. Lithium là một thành phần thiết yếu, nhưng lại khan hiếm trong pin sạc và những công nghệ dùng để đối phó với tình trạng biến đổi khí hậu.

“Afghanistan chắc chắn hiện là một trong những khu vực giàu nguồn kim loại hiếm truyền thống nhất, cũng như những kim loại cần thiết cho nền kinh tế trong thế kỷ 21”, CNN dẫn lời ông Rod Schoonover, chuyên gia an ninh kiêm nhà khoa học thành lập tổ chức Ecological Futures Group.

Những thách thức về an ninh, thiếu cơ sở hạ tầng và hạn hán nghiêm trọng đã cản trở Afghanistan khai thác hầu hết các loại khoáng sản có giá trị trong quá khứ. Điều này càng khó thay đổi dưới sự kiểm soát của Taliban. Song những quốc gia khác như Trung Quốc, Pakistan và Ấn Độ có thể tham gia vào hoạt động khai thác khoáng sản ở Afghanistan, bất chấp tình hình bất ổn ở quốc gia Nam Á.

Cụ thể, ngay sau khi Taliban chiếm thủ đô Kabul và giành quyền kiểm soát toàn lãnh thổ Afghanistan, hôm 16/8, Trung Quốc, quốc gia đứng đầu thế giới về khai thác đất hiếm, tuyên bố “vẫn duy trì liên lạc và trao đổi với Taliban”.

Theo ông Schoonover, Trung Quốc đang bắt tay vào một chương trình phát triển năng lượng xanh rất lớn. Do đó, lithium và đất hiếm là những nguyên liệu thiết yếu và không có gì thay thế được. Nói cách khác, những khoáng chất này đang nằm trong kế hoạch dài hạn phát triển của Trung Quốc.

Song cho tới nay, Bắc Kinh được cho sẽ không hợp tác với Taliban giữa lúc tình hình ở Afghanistan vẫn đang bất ổn. Thay vào đó, Trung Quốc có thể tập trung vào các khu vực khác.

Tiềm năng lớn nhưng đầy thách thức

Trước thời điểm Tổng thống Joe Biden tuyên bố sẽ rút quân đội Mỹ khỏi Afghanistan vào đầu năm nay, triển vọng phát triển kinh tế của Afghanistan rất mờ mịt.

Vào năm 2020, ước tính có khoảng 90% người Afghanistan đang sống dưới mức nghèo khổ với chỉ 2 USD/ngày. Ngân hàng Thế giới (WB) cho biết, nền kinh tế Afghanistan là “mong manh và phụ thuộc vào viện trợ”.

Cũng theo WB, sự phát triển và đa dạng hóa của khu vực tư nhân bị hạn chế do tình trạng mất an ninh, bất ổn chính trị, thể chế yếu, cơ sở hạ tầng thiếu thốn, nạn tham nhũng tràn lan và môi trường kinh doanh khó khăn.

Trong khi đó, nhu cầu về kim loại như lithium và coban, cũng như các nguyên tố đất hiếm gồm neodymium đang tăng cao, do nhiều quốc gia đẩy mạnh phát triển ô tô điện và công nghệ sạch để giảm lượng khí thải carbon.

Hồi tháng Năm, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho rằng nguồn cung trên toàn cầu đối với lithium, đồng, niken, coban và đất hiếm cần phải tăng mạnh, nếu như thế giới không muốn thất bại trong nỗ lực đối phó cuộc khủng hoảng khí hậu.

Trong đó, 3 quốc gia là Trung Quốc, Cộng hòa Dân chủ Congo và Australia hiện chiếm 75% sản lượng lithium, coban và đất hiếm toàn cầu.

Trung bình, một chiếc ô tô điện cần sử dụng số lượng khoáng sản nhiều gấp 6 lần so với ô tô truyền thống, theo IEA. Trong đó, Lithium, nickel and coban đặc biệt quan trọng với sản phẩm pin. Các mạng lưới điện cũng đòi hỏi một lượng lớn đồng và nhôm, còn các nguyên tố đất hiếm được sử dụng trong nam châm để làm tuabin gió hoạt động.

Chính phủ Mỹ từng nhiều lần ước tính khối lượng lithium ở Afghanistan có thể cạnh tranh với cả Bolivia, quốc gia được biết tới sở hữu sản lượng lithium nhiều nhất thế giới.

“Nếu Afghanistan có một vài năm yên bình và hướng tới phát triển các nguồn tài nguyên khoáng sản, nước này có thể trở thành một trong những quốc gia giàu có nhất trong khu vực trong vòng 10 năm”, ông Said Mirzad thuộc Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ từng chia sẻ với tạp chí Science vào năm 2010.

Nhưng sự yên bình chưa từng hiện diện ở Afghanistan và phần lớn nguồn khoáng sản ở quốc gia này vẫn đang nằm im dưới lòng đất mà chưa được khai thác, theo ông Mosin Khan, thành viên cấp cao không thường trú của Hội đồng Đại Tây Dương, và từng là Giám đốc phụ trách khu vực Trung Đông và Trung Á của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).

Theo ông Khan, Afghanistan đã có một số hoạt động khai thác vàng, đồng và sắt. Song việc khai thác lithium và các khoáng sản đất hiếm cần sự đầu tư lớn hơn, cùng công nghệ kỹ thuật cao và thời gian.

IEA ước tính, trung bình phải mất 16 năm kể từ khi phát hiện ra một mỏ lithium cho tới khi bắt đầu khai thác.

Ông Khan tiết lộ, khoáng sản hiện chỉ tạo ra 1 tỉ USD/năm cho Afghanistan. Nhưng 30 – 40% số tiền trên đã bị tham nhũng.

Còn theo ông Schoonover, khả năng thời gian tới Taliban sẽ sử dụng sức mạnh mới để phát triển lĩnh vực khai thác khoáng sản. Nhưng giờ đây, Taliban sẽ cần phải tập trung vào một loạt các vấn đề an ninh và nhân đạo.

Về vấn đề đầu tư từ nước ngoài và tư nhân vào hoạt động khai thác khoáng sản ở Afghanistan, các nhà phân tích nhận định chuyện này cũng không hề dễ dàng và trên thực tế có thể vấp phải thách thức từ phía Mỹ. Bởi Taliban từng bị Bộ Tài chính Mỹ đưa vào danh sách khủng bố toàn cầu.

Minh Thu