Sự thật đằng sau tình trạng lâm nguy của Vietnam Airlines

Bản báo cáo về tình hình phát triển doanh nghiệp 5 tháng đầu năm 2021 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT) mới công bố tình trạng thua lỗ của Vietnam Airlines ở mức cực kỳ báo động, thậm chí đối mặt với những rủi ro lớn nhất. Tuy nhiên, để biết được thực trạng thua lỗ đầy đủ, khó khăn chồng chất của tất cả các hãng, có lẽ cần đặt trong một bối cảnh toàn diện hơn, chứ không chỉ một vài số liệu nhấn mạnh.

Thế nào là một bức tranh hàng không đầy đủ

Trước hết, trong báo cáo của Bộ KH-ĐT nêu ra các con số cụ thể về tình trạng thua lỗ của Vietnam Airlines. Lý do là vì Vietnam Airlines hiện vẫn là doanh nghiệp mà vốn nhà nước chi phối đến 86%, mọi báo cáo về tình hình sản xuất kinh doanh, báo cáo tài chính đều chịu sự giám sát cao nhất của các cơ quan quản lý cũng như thị trường. Trong khi các doanh nghiệp hàng không tư nhân thì chỉ chịu trách nhiệm lớn nhất trước cổ đông.

Do đó, nếu chỉ nhìn báo cáo của Bộ KH-ĐT thì thấy được mặt thua lỗ ở hãng hàng không có quy mô lớn nhất nước, nhưng sẽ là thiếu toàn diện nếu không được đặt trong bức tranh hàng không chung ở góc độ đầy đủ.

Quay trở lại tình hình kinh doanh của các hãng hàng không trên thế giới nói chung trong nửa đầu năm 2021 cũng vô cùng bi đát. Hiệp hội Vận tải hàng không quốc tế (IATA) dự kiến số lỗ ròng sau thuế của ngành hàng không trong năm 2021 lên đến gần 48 tỉ đô la Mỹ, cao hơn mức 38 tỉ đô la đưa ra hồi tháng 12-2020. Nguyên nhân mức lỗ dự kiến cao hơn so với con số đưa ra trước đây là do những khó khăn trong việc kiểm soát các biến thể của virus SARS-CoV-2 cũng như việc tiêm chủng vaccine ngừa Covid-19 tại một số khu vực chậm hơn so với kế hoạch đề ra. Trừ một số khu vực như Bắc Mỹ mà hàng không dự kiến sẽ phục hồi nhanh hơn nhờ tốc độ tiêm vaccine và mở cửa thị trường nội địa.

Còn tại thị trường Việt Nam, Bộ KH-ĐT thừa nhận đợt dịch Covid-19 bùng phát lần thứ ba trong giai đoạn cao điểm sát Tết và đang bùng mạnh trở lại từ cuối tháng 4 đến nay đã làm toàn ngành hàng không sụt giảm 80% doanh thu so với thời điểm quí 1-2020 chưa bị ảnh hưởng lớn bởi dịch. Khả năng thanh toán của các doanh nghiệp hàng không đều suy giảm mạnh và tiến tới khả năng mất thanh toán. Khó khăn này không chỉ xảy ra với riêng Vietnam Airlines.

Minh bạch, đối diện với thử thách

Vấn đề đặt ra là tại sao trong tình hình khó khăn chung, nhiều hãng hàng không thua lỗ lớn, tàu nằm sân la liệt, số chuyến bay vận hành ở mức thấp nhất nhưng cứ mỗi khi nhắc đến thua lỗ hay nguy cơ phá sản, dư luận và các cơ quan quản lý lại nhắc đến Vietnam Airlines đầu tiên?

Thứ nhất, đây là hãng hàng không do Nhà nước sở hữu đến 86% vốn điều lệ, cổ đông lớn nữa là Hãng hàng không quốc gia Nhật Bản (ANA), nên “nhất cử nhất động” về tình hình của hãng đều thể hiện minh bạch trên các báo cáo tài chính. Đồng thời, hãng cũng luôn phải cập nhật tình hình sản xuất – kinh doanh cho các cơ quan quản lý nên bức tranh tài chính của Vietnam Airlines đầy đủ thông tin và chịu sự giám sát cao nhất.

Mặt khác, Vietnam Airlines có quy mô vận chuyển trong và ngoài nước chiếm một nửa thị trường hàng không quốc gia nên mọi sự thay đổi của hãng cũng được quan tâm hàng đầu so với các hãng còn lại.

Bên cạnh đó, Vietnam Airlines cũng là hãng hàng không niêm yết trên sàn chứng khoán và có báo cáo tài chính hợp nhất kiểm toán 2020. Vietnam Airlines lỗ trước thuế năm 2020 là 8.743 tỉ đồng. Nếu chỉ tính riêng vận tải hành khách, lỗ 10.975 tỉ đồng. Còn theo Báo cáo tài chính đã được kiểm toán 2020 mà Vietjet Air công bố (*) Vietjet Air lỗ 1.780 tỉ đồng (trước thuế); hiệu quả vận tải hành khách (không bao gồm các khoản doanh thu ngoài vận tải hành khách) lỗ 4.311 tỉ đồng.

Như vậy, nói về vận chuyển hàng không nói chung, không thể có lãi trong giai đoạn khó khăn do Covid-19, chỉ có lỗ và lỗ bao nhiêu.

Quy mô lớn, thiệt hại lớn

Sở dĩ Vietnam Airlines lỗ lớn nhất vì hãng tập trung vào ngành nghề kinh doanh chính là vận chuyển hành khách và hàng hóa, với quy mô đội bay lớn nhất nước (hơn 100 tàu bay) dẫn đến thua lỗ đương nhiên cao hơn các hãng khác. Vietnam Airlines cũng là hãng có thị phần vận chuyển hàng không quốc tế lớn nhất so với hai hãng còn lại với 27% (chiếm 65% doanh thu vận chuyển khách quốc tế đi – đến Việt Nam). Do đó, khi đường bay quốc tế đóng cửa, Vietnam Airlines sẽ chịu thiệt hại nặng nề nhất.

Tại nhiều cuộc hội thảo về ngành hàng không, nhiều chuyên gia kinh tế đã nói rằng: Vietnam Airlines với cơ cấu cổ đông nhà nước “cô đặc”, chịu sự kiểm soát của nhiều bộ, ngành về sản xuất kinh doanh – khi có rủi ro xảy ra, muốn xử lý linh hoạt tình huống (ví dụ bán tài sản, phát hành thêm cổ phiếu…) cũng không thể chủ động như các doanh nghiệp tư nhân mà phải xin ý kiến của tất cả các bộ, ngành liên quan.

Hơn nữa, các tập đoàn – tổng công ty có vốn nhà nước chi phối như Vietnam Airlines, từ nhiều năm nay chỉ được phép tập trung vào ngành nghề sản xuất kinh doanh chính là vận chuyển hàng không và thoái hết vốn khỏi các lĩnh vực đầu tư tài chính… nên không có cơ hội để lấy doanh thu khác bù vào vận chuyển hàng không như các hãng hàng không tư nhân.

Hỗ trợ của Chính phủ: Không thể cào bằng

Chính phủ hiện đã thể hiện hai vai trò của Nhà nước đối với các hãng hàng không, gồm: tạo ra các chính sách hỗ trợ bình đẳng cho toàn bộ các hãng hàng không trong nước như giảm 50% phí cất hạ cánh, giá dịch vụ điều hành bay, giảm 30% phí bảo vệ môi trường nhiên liệu bay… Tất nhiên việc hạ các chi phí chỉ giúp được phần nhỏ cho các hãng hàng không vì bản chất dịch bệnh làm sụt giảm tối đa doanh thu thì các hãng cũng ít có thể vận hành chuyến bay để nhận hỗ trợ.

Vai trò thứ hai của Chính phủ là chủ sở hữu đối với phần vốn nhà nước tại Vietnam Airlines nên sẽ thực hiện các chính sách hỗ trợ với tư cách cổ đông lớn để đảm bảo cho hãng tồn tại. Nói như ông Trần Đình Thiên, Tổ trưởng Tổ tư vấn của Thủ tướng, thì cần có đánh giá hiệu quả về gói hỗ trợ 12.000 tỉ đồng mà đã được Quốc hội phê duyệt cuối năm ngoái nhưng Bộ KH-ĐT cho biết thực chất đến nay “chưa thấy tín hiệu” rõ ràng nên Vietnam Airlines không được các tổ chức tín dụng hỗ trợ. Trong khi đó, những năm trước, toàn bộ lợi nhuận của Vietnam Airlines làm ra đều nộp về ngân sách cho cổ đông nhà nước. Nay lỗ lại chưa có lối ra.

Ông Trần Đình Thiên đề xuất Chính phủ giao cho Bộ Tài chính xem xét lại quy chế tài chính đối với Vietnam Airlines và các DNNN khác theo cơ chế linh hoạt hơn, phù hợp với nhịp độ và cơ chế thị trường. Đồng thời xem xét phương án đổi mới quy chế hoạt động của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh.

Theo đó, quy định cụ thể mức đóng góp lợi nhuận sau thuế cho ngân sách nhà nước ổn định 5 năm theo Luật Ngân sách nhà nước và đầu tư theo yêu cầu của thị trường, tạo sự chủ động cần thiết như Vietnam Airlines trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Mặt khác, cấp bách thực hiện phương án tăng vốn cho Vietnam Airlines để tồn tại và linh hoạt hoạt động. Bởi xét ở khía cạnh thị trường, Chính phủ không thể thực hiện  chính sách hỗ trợ cào bằng, nhất là những doanh nghiệp báo kinh doanh có lãi.

Linh Lê