Phương Tây dự đoán những lựa chọn tồi tệ đối với ông Putin ở Belarus
Đang nắm giữ thế thượng phong nhưng không rõ ông chủ Điện Kremlin có định biến điều đó thành nền tảng để đạt được các mục tiêu chiến lược của Nga ở Belarus hay không.
Belarus trong “chiều sâu chiến lược” của Nga
Tổng thống Belarus Alyaksandr Lukashenka ngày 10/1 đã kêu gọi hội nhập chặt chẽ hơn với Nga trên cơ sở “không có bất cứ trở ngại nào”.
Trong một bài viết đăng trên website của tổ chức tư vấn Hội đồng Đại Tây Dương (trụ sở tại Mỹ), chuyên gia phân tích Brian Whitmore nhận định, đây là một trong những ví dụ cho thấy nỗ lực điên cuồng và ngày càng tuyệt vọng của nhà lãnh đạo Belarus nhằm làm hài lòng Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Có thể kể thêm một ví dụ khác, như việc Belarus tìm cách đáp ứng nhu cầu lâu nay của Moscow bằng cách xuất khẩu các sản phẩm dầu mỏ tinh chế thông qua các cảng biển của Nga – điều mà ông Lukashenka đã từ chối trong nhiều năm qua.
Ngoài ra còn có một thỏa thuận khác cho phép quân đội Vệ binh Quốc gia Nga hoạt động ở Belarus.
Hiển nhiên là ông Lukashenka không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tìm đến Nga, nhất là từ khi chiến dịch trấn áp người biểu tình bắt đầu vào tháng 8/2020 sau cuộc bầu cử Tổng thống gây tranh cãi ở Belarus. Phản ứng của chính quyền ông Lukashenka đã tước đi khả năng nối lại quan hệ với phương Tây.
Trước tháng 8/2020, mối quan hệ Nga-Belarus phần lớn bị đóng băng. Chính quyền ông Lukashenka đã quay sang phương Tây khi Moscow cắt giảm những khoản hỗ trợ. Giờ đây rõ ràng ông Putin đang chiếm thế thượng phong. Tuy nhiên, không rõ ông chủ Điện Kremlin có định biến điều đó thành nền tảng để đạt được các mục tiêu chiến lược của Nga ở Belarus hay không.
Belarus hiện chiếm vị trí trung tâm trong tư duy chiến lược của Nga và là một phần thiết yếu trong thứ mà Moscow gọi là “chiều sâu chiến lược”, ám chỉ tới sự tồn tại của các quốc gia vệ tinh ở biên giới phía Tây.
Chuyên gia Whitmore cho hay, bất cứ động thái nào từ phía Moscow – dù là loại bỏ hay thay thế ông Lukashenka bằng một nhân vật mềm mỏng hơn – đều nhằm duy trì “chiều sâu chiến lược” này.
Các kịch bản “mềm” và “cứng rắn”
Cuối tháng 12/2020, tờ Insider đã hé lộ một số tài liệu được cho là có nguồn gốc từ Bộ Các quan hệ Văn hóa và Liên vùng với nước ngoài của Nga, trong đó có đề cập tới một chính sách buộc nhà lãnh đạo Belarus phải cải cách hiến pháp để thiết lập một nước cộng hòa nghị viện. Sau đó, Moscow sẽ tìm cách thiết lập một đảng chính trị thân Nga ở Belarus.
Theo chuyên gia Whitmore, không rõ các tài liệu rò rỉ này có báo hiệu sự thay đổi thực sự trong chính sách của Belarus hay thực chất là một chiến dịch tâm lý được lên kế hoạch nhằm bảo toàn sự hợp tác với ông Lukashenka.
Song, Moscow được cho là đã thực sự hối thúc ông Lukashenka cải cách hiến pháp, đáng chú ý nhất là trong chuyến thăm Minsk của Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov trong tháng 11/2020.
Nói với tờ Moskovsky Komsomolets, nhà kinh tế học Yevgeny Gontmakher nhận định, tình hình của Belarus giờ đây “gợi nhớ rất nhiều tới các sự kiện ở Ba Lan trong những năm 1970 và 1980, kết thúc bằng sự sụp đổ của hệ thống xã hội chủ nghĩa trên khắp Trung Âu và sau đó là sự tan rã của Liên Xô”.
Theo ông Gontmakher, nếu Nga không thay đổi hướng đi thì “rõ ràng bất cứ ai lên nắm quyền tại Belarus sau ông Lukashenka cũng sẽ có khuynh hướng không ủng hộ quan hệ đối tác với Nga, chứ chưa nói đến khuôn khổ của một quốc gia liên minh”.
Trả lời VTimes, ông Gontmakher nói thêm rằng, nếu ông Lukashenka vẫn còn cầm quyền thì các nguồn tài chính bên ngoài sẽ bị đóng lại và Nga sẽ phải chịu trách nhiệm “hỗ trợ cho 9,5 triệu người Belarus”.
Nhà bình luận chính trị Aleksandr Nosovich, người nổi tiếng với những quan điểm gay gắt chống lại các nước Baltic, đã lập luận trong một bài viết đăng trên website Rubaltic.ru rằng, những cải cách nhằm làm suy yếu hoặc loại bỏ ông Lukashenka là cần thiết.
Song, theo ông Nosovich, Moscow cần cảnh giác nhằm ngăn chặn phương Tây “đục nước béo cò” trong quá trình Belarus cải cách hiến pháp.
Ngoài phương thức “mềm” để thay thế ông Lukashenka như trên, giới phân tích cho rằng Moscow cũng đang cân nhắc các phương pháp tiếp cận thẳng thừng và cứng rắn hơn.
Báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại và Chiến lược tại Minsk đã đề cập tới một kịch bản mà trong đó lực lượng vũ trang Nga sẽ “hoạt động dưới vỏ bọc của các công ty quân sự và an ninh tư nhân”.
Tuy nhiên, theo chuyên gia Whitmore, ông Putin có thể vẫn sẽ tiếp tục gắn bó với ông Lukashenka bởi nhà lãnh đạo Nga có xu hướng thận trọng và không thích rủi ro, trừ phi quốc gia vệ tinh đó có nguy cơ sắp trượt ra khỏi quỹ đạo của Nga. Những nỗ lực của nhà lãnh đạo Belarus nhằm làm hài lòng ông Putin dường như được thực hiện vì điều đó.
Vị chuyên gia nhận định, cuộc tranh luận về chiến lược của Kremlin đối với Belarus cho thấy Nga có tương đối ít lựa chọn tốt, bởi việc loại bỏ ông Lukashenka sẽ có nguy cơ đặt ra tiền lệ rằng, một nhà lãnh đạo thời hậu Xô Viết giờ đây có thể bị lật đổ bởi cuộc nổi dậy xã hội. Trong khi đó, gắn bó với ông Lukashenka lại đồng nghĩa Moscow đang ở thế đối lập với phần đông người Belarus.
Quân Minh
