Nhận định từ truyền thông quốc tế về chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình

Sau chuyến thăm đến Việt Nam của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, nhiều nhà quan sát đã có những nhận định về ý nghĩa của chuyến thăm cũng như tương lai của mối quan hệ hai nước Việt Nam – Trung Quốc.

Trên tờ New York Times, tác giả Damien Cave dành hẳn tiêu đề “Sau Mỹ, đến lượt Trung Quốc ‘tán tỉnh’ Việt Nam”. Tác giả Cave nhận định: “Ngày nay, rất ít quốc gia đóng vai trò trung tâm hơn trong cuộc cạnh tranh quyền lực lớn giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Điều này đặt Việt Nam, quốc gia từ lâu nổi tiếng với tinh thần độc lập mãnh liệt, vào một vị thế vừa tiềm ẩn rủi ro vừa chứa đựng nhiều lợi ích. Giữ cho cả hai gã khổng lồ hạnh phúc có thể đồng nghĩa với việc thúc đẩy kinh tế mang tính thay đổi; chọc giận người này hay người kia có thể phải trả giá đắt.”

Alexander Vuving, giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á-Thái Bình Dương ở Honolulu, đánh giá: “Đây là một bước đi rất tinh tế đối với Chính phủ Việt Nam. Họ phải đi trên một sợi dây rất nhỏ, và sợi dây đó thậm chí ngày càng mong manh hơn”.

Tác giả Cave cho biết thêm, đối với Việt Nam, đất nước được khen ngợi với nền “ngoại giao cây tre” (gốc vững, cành mềm), mục tiêu là sự cân bằng. Việc chào đón nhà lãnh đạo Trung Quốc nhắc nhở rằng Việt Nam không tuân theo những lời mời gọi của Mỹ. Nhưng với việc Trung Quốc được điều hành bởi ông Tập Cận Bình, nhà lãnh đạo quyết đoán nhất kể từ Mao Trạch Đông, việc đi quá xa theo mong muốn của Bắc Kinh có thể gây ra rủi ro lớn hơn, bao gồm cả khả năng xảy ra phản ứng dữ dội trong nước.

Tuy nhiên, bài viết cũng đánh giá rằng “Việt Nam đang thể hiện rất tốt, hiểu rõ những thách thức cũng như cơ hội đến từ việc cạnh tranh các cường quốc và tận dụng tối đa vị trí chiến lược của Việt Nam”.

Bình luận về sự kiện, trang Al Jazeera (Qatar) cho rằng Việt Nam từ lâu đã theo đuổi cách tiếp cận “ngoại giao tre”, phấn đấu duy trì quan hệ tốt đẹp với cả hai cường quốc. Việt Nam chia sẻ những lo ngại của Hoa Kỳ về sự quyết đoán ngày càng tăng của Bắc Kinh tại vùng Biển Đông đang tranh chấp, nhưng nó cũng có điểm chung về chính trị và mối quan hệ kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc.

Trang Reteurs (Anh) trích nhận định của Hung Nguyen, chuyên gia về các vấn đề chuỗi cung ứng tại Đại học RMIT Việt Nam, cho biết các thỏa thuận phản ánh lợi ích của cả hai bên, vì Trung Quốc gần đây đã xây dựng một trung tâm dữ liệu dưới biển ngoài khơi đảo Hải Nam phía nam, trong khi Việt Nam muốn phát triển cơ sở hạ tầng.

Ông nói thêm, mục tiêu đầu tư chính có thể là các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng viễn thông, trạm theo dõi vệ tinh mặt đất và trung tâm dữ liệu, đồng thời chỉ ra rằng hai nước đã đồng ý thành lập một khu vực tập trung vào nông nghiệp, cơ sở hạ tầng, năng lượng, nền kinh tế kỹ thuật số và phát triển xanh.

Chuyên gia Nguyễn Khắc Giang thuộc viện Fulcrum cho rằng, Chuyến thăm Hà Nội của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình là cơ hội để Bắc Kinh kéo Việt Nam lại gần hơn vào phạm vi ảnh hưởng của mình, đặc biệt khi Việt Nam gần đây đã nâng cấp quan hệ với Mỹ và Nhật Bản. Tuy nhiên, chính sách đối ngoại của Việt Nam sẽ tiếp tục tạo ra sự cân bằng mong manh giữa Trung Quốc và phương Tây.

Theo ông, sự kiện là cơ hội để Bắc Kinh kéo Việt Nam đến gần hơn trong phạm vi ảnh hưởng của mình, đặc biệt thông qua các sáng kiến ​​như “Cộng đồng chung vận mệnh” (CCD), ý tưởng then chốt của Tập Cận Bình đối với định hình lại trật tự toàn cầu hiện có. Việt Nam là một trong ít quốc gia Đông Nam Á phản đối việc tham gia sáng kiến ​​này — cho đến chuyến thăm này. Tại Hà Nội, cả hai bên đã nhất trí xây dựng “Cộng đồng Trung Quốc – Việt Nam với tương lai chung” sẽ mở ra một “Kỷ nguyên mới” cho hợp tác song phương. Có một sự thay đổi sắc thái từ “Số phận” sang “Tương lai”, có khả năng giảm thiểu phản ứng dữ dội tiềm ẩn của công chúng ở một quốc gia mà tâm lý chống Trung Quốc vẫn còn phổ biến. Việc ký kết 36 thỏa thuận song phương khổng lồ cho thấy một động thái ngoại giao thành công của Chủ tịch Tập.

Việc Việt Nam là thành viên ký kết CCD mang ý nghĩa chiến lược đối với Trung Quốc. Bất chấp những nỗ lực sâu rộng nhằm củng cố hình ảnh toàn cầu của mình, Bắc Kinh vẫn gặp khó khăn trong việc thiết lập một mạng lưới quan hệ đối tác quốc tế mạnh mẽ. Bắc Kinh cảm thấy buộc phải làm gương ở Việt Nam về “loại quan hệ quốc tế mới” mà nước này đưa ra. Nếu nó không thể thuyết phục được nước láng giềng Việt Nam và có hệ tư tưởng phù hợp thì làm sao nó có thể thuyết phục được người khác?

Ông đánh giá, điều này thậm chí còn quan trọng hơn trong bối cảnh sự leo thang căng thẳng gần đây của Trung Quốc ở Biển Đông với Philippines và những khó khăn đang diễn ra trong tiến trình đàm phán về Quy tắc ứng xử.

Về mặt kinh tế, Bắc Kinh cũng muốn tăng cường quan hệ với Việt Nam. Đầu tiên, họ muốn hội nhập Việt Nam vào hệ sinh thái kinh tế, đặc biệt bằng cách kết nối Việt Nam với trung tâm công nghiệp phía Nam thông qua khuôn khổ “Hai hành lang, một vành đai” . “Hai hành lang” trong khuôn khổ đề cập đến các tuyến đường kinh tế nối các tỉnh phía bắc Việt Nam là Lào Cai, Hà Nội, Hải Phòng và Lạng Sơn với các thành phố Nam Ninh và Côn Minh ở phía nam Trung Quốc.

Trong khi đó, “một vành đai” biểu thị vùng kinh tế bao quanh vành đai Vịnh Bắc Bộ. Các dự án rđường hàng không nối miền Bắc Việt Nam với miền Nam Trung Quốc được đề xuất phản ánh ý tưởng này. Thứ hai, mối quan hệ nồng ấm của Việt Nam với các đối tác phương Tây có khả năng mang lại cho các doanh nghiệp Trung Quốc một vùng đệm trong bối cảnh các chính sách giảm thiểu rủi ro của phương Tây trừng phạt hoạt động kinh doanh với các thực thể có trụ sở tại Trung Quốc. Điều này giải thích sự gia tăng mạnh mẽ đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam trong hai năm qua. Đến tháng 11 năm 2023, Trung Quốc đã trở thành nhà đầu tư lớn nhất vào Việt Nam về số dự án đăng ký mới.

Việc Việt Nam đồng ý với “Cộng đồng có tương lai chung” không có nghĩa là chấp nhận hoàn toàn thế giới quan của Trung Quốc. Hà Nội quan tâm đến việc duy trì trật tự quốc tế dựa trên luật lệ hiện tại hơn là nhảy vào trật tự do Trung Quốc lãnh đạo, nơi Hà Nội có thể gặp bất lợi trong việc đàm phán các vấn đề khó khăn với Trung Quốc và không ai có thể buộc Trung Quốc phải tuân thủ các quy tắc, chẳng hạn như Hàn Quốc. Tranh chấp biển Trung Quốc.

Hơn nữa, Việt Nam cũng lo ngại về việc phụ thuộc quá mức vào Trung Quốc, điều này giải thích tại sao nước này thận trọng khi tiếp nhận các dự án lớn thuộc Sáng kiến ​​Vành đai, không giống như các nước Đông Nam Á khác. Hà Nội muốn tận dụng vị trí địa chính trị thuận lợi của mình để phát triển nền kinh tế công nghệ cao, giá trị gia tăng cao, nơi có thể định vị mình là một trung tâm kinh tế độc lập thay vì quá phụ thuộc vào một thị trường duy nhất. Điều này thể hiện rõ trong những nâng cấp ngoại giao gần đây của Việt Nam với Mỹ và Nhật Bản, trong đó nhấn mạnh lợi ích kinh tế và hạ thấp căng thẳng địa chính trị.

Tiến sĩ Giang kết luận: “Vì vậy, mặc dù Việt Nam chấp nhận các đề xuất kinh tế và thương mại của Trung Quốc nhưng sẽ vẫn thận trọng khi tham gia các sáng kiến ​​chính trị do Trung Quốc dẫn đầu. Bất chấp những thông báo lớn ở Hà Nội, chuyến đi của ông Tập khó có thể thay đổi hướng đi trong chính sách đối ngoại của Việt Nam, vốn tiếp tục tạo ra sự cân bằng mong manh giữa Trung Quốc và phương Tây.”

Đông Duy