“Ngoại giao cây tre” thành công thế nào trong bối cảnh thế giới hiện đại?
Trên tờ Eurasia Review, Ian Storey là thành viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ISEAS – Yusof Ishak đã có bài viết nhận định về quá trình xây dựng và những thành công vang dội của “ngoại giao cây tre” đa chiều của Việt Nam trong suốt cuộc chiến Nga-Ukraine nói riêng và bối cảnh ngày càng có nhiều cuộc xung đột giữa các riêng nói chung. Trong đó đặc biệt nhấn mạnh, 2023 chính là một năm đầy sáng chói của Việt Nam thông qua “ngoại giao cây tre”.
3 yếu tố của “ngoại giao tre”
Năm 2023 tình hình thế giới diễn biến phức tạp, khó lường. Bên cạnh những khó khăn mấy năm qua, nay xuất hiện những diễn biến mới. Nhiều quốc gia, trong đó có những đối tác lớn của nước ta thay đổi chính sách theo hướng tăng lãi suất, thắt chặt tiền tệ, tài khóa. Đã vậy, còn xuất hiện thêm những điểm nóng xung đột, đe dọa an ninh năng lượng và đứt gãy chuỗi cung ứng.
Trong bối cảnh đó, “ngoại giao tre” của Việt Nam, với mục tiêu cân bằng quan hệ với các cường quốc và tận dụng cơ hội kinh tế từ cạnh tranh quyền lực, đã đối mặt với thách thức lớn khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine vào tháng 2/2022. Chiến dịch này đã làm tăng thêm căng thẳng giữa Nga và các quốc gia phương Tây, cũng như giữa phương Tây và Trung Quốc, đối tác truyền thống của Việt Nam.
Trong bối cảnh này, Việt Nam đã áp dụng quan điểm trung lập để tự bảo vệ khỏi các tranh chấp giữa các cường quốc và duy trì mối quan hệ ổn định với tất cả các bên liên quan. Mặc dù có thể cho rằng phản ứng của Việt Nam đã đạt được mục tiêu ngắn hạn của mình, nhưng cuộc xung đột đã tạo ra những thách thức lâu dài cho quan hệ với Nga, đặc biệt là trong bối cảnh Nga ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc.
Tuy nhiên, tay vì theo đuổi một phía hoặc tham gia vào cuộc xung đột, Việt Nam vẫn luôn giữ quan điểm trung lập và tìm cách duy trì mối quan hệ tốt đẹp với cả các bên liên quan.
Việt Nam đã thể hiện sự trung lập bằng cách bỏ phiếu trắng đối với các nghị quyết của Liên Hợp Quốc lên án cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine, đồng thời không áp đặt các biện pháp trừng phạt đơn phương đối với Nga như một số quốc gia khác đã làm. Thái độ này không chỉ thể hiện sự linh hoạt và khéo léo của Việt Nam trong việc duy trì quan hệ đa phương, mà còn góp phần vào việc giữ cho quốc gia này tránh xa những hậu quả tiêu cực của cuộc xung đột.
Theo Ian Storey, phản ứng của Việt Nam trước sự bùng nổ của xung đột được quyết định bởi ba yếu tố: nguyên tắc, lịch sử và lợi ích.
Về nguyên tắc, Việt Nam coi việc bảo vệ chủ quyền, độc lập và toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia là không thể xâm phạm. Đất nước này nhấn mạnh rằng những nguyên tắc này là cơ bản và không thể bị vi phạm, bởi Việt Nam đã trải qua sự xâm phạm chủ quyền từ nhiều quốc gia khác nhau trong lịch sử của mình.
Về lịch sử, mối quan hệ lịch sử với Nga, từ Liên Xô đến Nga hiện đại, là một yếu tố quan trọng trong quan hệ của Việt Nam. Việt Nam cảm ơn sự hỗ trợ quân sự quan trọng từ Liên Xô trong quá khứ, và việc tiếp tục duy trì mối quan hệ tốt đẹp này cũng phản ánh lịch sử.
Trong thời gian Việt Nam chiếm đóng Campuchia vào những năm 1980, Liên Xô đã cung cấp cho Hà Nội sự hỗ trợ quan trọng về quân sự, kinh tế và ngoại giao. Lãnh đạo ĐCSVN vẫn mang ơn Matxcơva sâu sắc và luôn bày tỏ lòng biết ơn khi gặp gỡ những người đồng cấp Nga. Như Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã nói với người đồng cấp Nga Dmitry Chernyshenko đang thăm viếng vào tháng 4 năm 2023: “Mối quan hệ của chúng ta đã trải qua rất nhiều thử thách nhưng chứa đầy lòng trung thành và lòng biết ơn. Việt Nam sẽ không bao giờ quên sự ủng hộ của nhân dân Nga.”
Về lợi ích quốc gia, Việt Nam đánh giá cao mối quan hệ với Nga trong lĩnh vực năng lượng và quân sự. Nga vẫn là một nguồn hỗ trợ quân sự quan trọng và có giá trị trong lĩnh vực năng lượng, cũng như quân sự. Do đó, Việt Nam đã cố gắng giữ gìn mối quan hệ thân thiện với Nga và không lên án Nga đích danh, nhưng đồng thời không trực tiếp ủng hộ hành động của Nga.
Trong xung đột giữa Nga và Ukraine từ tháng 2/2022 đến nay, chúng ta luôn thấy rõ việc Việt Nam tuân thủ Hiến Chương LHQ, và kêu gọi các bên quay trở lại đàm phán. Việt Nam “không chọn bên mà chọn công lý và lẽ phải”. Chúng ta cũng lên án mạnh mẽ các hành động tấn công bạo lực nhằm vào dân thường trong xung đột giữa Israel và lực lượng Hamas ở Trung Đông.
Lối đi ngoại giao khéo léo
Mặc dù ưu tiên hàng đầu của Việt Nam là giữ cho quan hệ tốt đẹp với Nga, nhưng Hà Nội cũng đặt sự cẩn trọng để không làm mất lòng Kyiv.
Việt Nam và Ukraine có một quan hệ lịch sử chung từ thời Liên Xô, trong đó Ukraine đã hỗ trợ Việt Nam trong cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc. Sự hợp tác quân sự và kinh tế giữa hai quốc gia đã tạo nên một mối liên kết sâu sắc. Mặc dù có những thách thức trong quan hệ này, nhưng Việt Nam đã kiềm chế không công khai chỉ trích chính phủ của Tổng thống Zelenskyy về vấn đề quan hệ với Nga.
Thậm chí, Việt Nam đã thể hiện sự đồng cảm và hỗ trợ nhân đạo đối với Ukraine trong bối cảnh xung đột. Chính phủ Việt Nam đã tặng 500.000 USD cho tổ chức cứu trợ quốc tế và tập đoàn lớn nhất Việt Nam, VinGroup, đã cung cấp hơn 100 tấn mì ăn liền cho khu vực Kharkov. Các cơ sở giáo dục tư nhân ở Việt Nam cũng cấp học bổng cho sinh viên Ukraina bị ảnh hưởng bởi chiến tranh.
Thủ tướng Phạm Minh Chính đã tôn trọng mối quan hệ với Ukraine và trong cuộc gặp với Tổng thống Zelenskyy tại hội nghị thượng đỉnh G7, ông đã nhấn mạnh rằng Việt Nam coi trọng luật pháp quốc tế và giá trị của hòa bình, thể hiện một lối đi ngoại giao mềm mại và khéo léo của Việt Nam.
Trong năm 2023, Việt Nam đã duy trì và có những bước tiến mang tính lịch sử trong quan hệ với các nước bạn bè truyền thống, các nước láng giềng, các nước trong ASEAN và các nước lớn, trong đó có Lào, Campuchia, Cuba, Trung Quốc, Nga, Hàn Quốc, Nhật Bản, Mỹ, và nhiều nước đối tác quan trọng khác như Australia, Hàn Quốc, Mông Cổ, Indonesia, Thái Lan và Singapore.
Sự ứng xử khéo léo, tạo sự cân bằng chiến lược và hóa giải thế kẹt của Việt Nam trong quan hệ với các nước lớn được xem như là phương thức hiệu quả của ngoại giao cây tre Việt Nam, mềm dẻo, linh hoạt để ứng phó với những áp lực từ bên ngoài. Việt Nam đã xử lý tốt vị trí của mình trong các cặp quan hệ Nga – Mỹ, Mỹ – Trung Quốc, và trong các bộ ba quan hệ Nga – Việt Nam – Mỹ, Trung Quốc – Việt Nam – Mỹ.
Vững vàng đón gió đổi chiều năm 2024
Tình hình chính trị và kinh tế thế giới trong năm 2024 được dự báo là vẫn diễn biến phức tạp, khó lường và có thể có nhiều biến động. Thực vậy, trong năm 2024, thế giới có hơn 70 cuộc bầu cử quốc gia với gần 2 tỷ người tham gia bỏ phiếu ở khắp các châu lục. Kết quả bầu cử có thể tạo ra những làn gió đổi chiều về chính sách. Trong số các cuộc bầu cử được cho là có tác động sâu rộng đến tình hình chính trị và an ninh khu vực và thế giới, như bầu cử ở Indonesia (14/2), Nga (15 – 17/3), Ấn Độ (tháng 4 – 5), Nghị viện châu Âu (6 – 9/6), Mỹ (5/11), Anh (quý III – IV), có lẽ cuộc bầu cử ở Mỹ vẫn thu hút sự quan tâm của dư luận thế giới nhất do vị thế và sự ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu của nền kinh tế số 1 thế giới này.
Mặc dù còn có những ẩn số bất ngờ, nhưng có vẻ lịch sử sẽ lặp lại cuộc tái đấu giữa Tổng thống đương nhiệm Joe Biden đại diện cho Đảng Dân chủ và cựu tổng thống Donald Trump đại diện cho Đảng Cộng hòa. Các cuộc thăm dò dư luận gần đây cho thấy ông Trump đang dẫn trước ông Biden và có khả năng giành chiến thắng để quay lại Nhà trắng. Trên thực tế, nước Mỹ, châu Âu và phần còn lại của thế giới cũng đang xây dựng kịch bản nếu kết quả thăm dò này trở thành sự thật vào tháng 11 năm nay. Với tính khí thất thường và phong cách lãnh đạo kiểu giao dịch của ông Trump, thế giới đang thấp thỏm và mong chờ một kết quả tốt đẹp từ cuộc bầu cử Mỹ.
Trong bối cảnh như vậy, “ngoại giao cây tre Việt Nam” sau gần 40 năm đổi mới trên tinh thần độc lập và tự chủ; đa dạng hóa và đa phương hóa quan hệ quốc tế; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, đối tác tin cậy và thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế, đã mở rộng và thiết lập quan hệ ngoại giao với 193 quốc gia. Những mối quan hệ này đã giúp Việt Nam tạo dựng được một mạng lưới lợi ích đan xen, nhiều tầng nấc; có sự gắn kết và liên kết với nhau. Điều này sẽ giúp chúng ta vững vàng ứng phó với những thách thức, làn gió đổi chiều (nếu có) trong năm 2024.
Bảo Trâm
