New York Times: Việt Nam có phải là ‘Kỳ tích châu Á’ tiếp theo?

Tờ New York Times của Mỹ vừa đăng tải bài phân tích “Is Vietnam the Next ‘Asian Miracle’?” (Việt Nam có phải là ‘Kỳ tích châu Á’ tiếp theo?) của ký giả Ruchir Sharma (Giám đốc chiến lược đầu tư toàn cầu của Ngân hàng Morgan Stanley) và nhấn mạnh “Quốc gia này đang làm cho kinh tế tư nhân hoạt động tốt một cách kỳ diệu”.

Trong vòng vài ngày sau khi Trung Quốc công bố trường hợp đầu tiên nhiễm Covid-19, Việt Nam đã huy động mọi nguồn lực để ngăn chặn sự lây lan của coronavirus. Chính phủ đã sử dụng tin nhắn, truyền hình, biển quảng cáo, áp phích và loa phóng thanh để kêu gọi gần 100 triệu công dân của quốc gia này thông qua các nhà mạng và giám sát mọi quan hệ tiếp xúc với F0, thậm chí cả địa chỉ của những người tiếp xúc F1, F2, F3. Việc nhanh chóng cô lập các ổ dịch đã khiến tỷ lệ tử vong của Việt Nam nằm trong số bốn nước thấp nhất trên thế giới.

Việc kiềm chế đại dịch cho phép Việt Nam nhanh chóng mở cửa trở lại các doanh nghiệp và được dự đoán là nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới trong năm nay. Trong khi nhiều quốc gia đang phải chịu những suy giảm kinh tế to lớn và phải kêu gọi Quỹ Tiền tệ Quốc tế để giải cứu tài chính, thì Việt Nam đang tăng trưởng với tốc độ 3% hàng năm. Ấn tượng hơn nữa, sự tăng trưởng của của Việt Nam được thúc đẩy bởi thặng dư thương mại kỷ lục, bất chấp sự sụp đổ thương mại toàn cầu.

Khoảnh khắc đột phá này của Việt Nam đã lâu lắm rồi mới có được. Sau Thế chiến thứ hai, “những điều kỳ diệu của châu Á” đầu tiên là Nhật Bản, sau đó là Đài Loan và Hàn Quốc, gần đây nhất là Trung Quốc – đã vươn lên thoát nghèo bằng cách mở cửa thương mại và đầu tư và trở thành cường quốc sản xuất xuất khẩu.

Bây giờ, Việt Nam đang đi theo con đường tương tự, nhưng trong một thời đại hoàn toàn mới. Những điều kiện tạo nên những điều kỳ diệu trước đây có thể không còn nữa. Bùng nổ dân số thời hậu chiến đã kết thúc. Thời đại toàn cầu hóa nhanh chóng với dòng chảy thương mại và đầu tư ngày càng tăng đã qua. Tăng trưởng kinh tế đang chậm lại trên toàn thế giới. Trong môi trường này, các siêu cường không còn bỏ qua các chiến thuật mà các nước Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan trước đó đã sử dụng để có được lợi thế. Tuần trước, Hoa Kỳ chính thức cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệ và khởi xướng cuộc điều tra như đã gây ra cuộc chiến thuế quan với Trung Quốc.

Trong những năm bùng nổ kinh tế, những nước có kỳ tích của châu Á trước đây đã tạo ra mức tăng trưởng xuất khẩu hàng năm gần 20% – gần gấp đôi mức trung bình của các quốc gia có thu nhập thấp hoặc trung bình vào thời điểm đó. Và Việt Nam đã và đang duy trì tốc độ tương tự trong ba thập kỷ. Ngay cả khi thương mại toàn cầu sụt giảm trong những năm 2010, xuất khẩu của Việt Nam vẫn tăng 16%, đây là tốc độ nhanh nhất trên thế giới và gấp ba lần mức trung bình của thế giới mới nổi.

Trong khi các nước mới nổi khác chi mạnh tay cho phúc lợi xã hội nhằm xoa dịu cử tri, thì Việt Nam lại dành nguồn lực cho xuất khẩu, xây dựng đường xá, bến cảng để đưa hàng hóa ra nước ngoài và xây dựng trường học để đào tạo người lao động. Chính phủ đầu tư khoảng 8% G.D.P. mỗi năm cho các dự án xây dựng mới, và hiện được xếp hạng cao hơn về chất lượng cơ sở hạ tầng so với bất kỳ quốc gia nào ở giai đoạn phát triển tương tự.

Việt Nam cũng thu hút tiền đầu tư của người nước ngoài theo hướng tương tự. Trong 5 năm qua, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đạt trung bình hơn 6% G.D.P Việt Nam, tỷ lệ cao nhất so với bất kỳ quốc gia mới nổi nào. Phần lớn trong số đó dành cho việc xây dựng các nhà máy sản xuất và cơ sở hạ tầng liên quan, và hầu hết hiện nay đến từ các quốc gia châu Á khác, bao gồm Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc. Những phép màu cũ đang giúp xây dựng những phép màu mới.

Việt Nam đã trở thành điểm đến ưa thích của các nhà sản xuất hàng xuất khẩu, khiến Trung Quốc phải tìm cách giảm cạnh tranh. Thu nhập bình quân đầu người hàng năm ở Việt Nam đã tăng gấp 5 lần kể từ cuối những năm 1980 lên gần 3.000 USD/người, nhưng chi phí lao động bằng một nửa so với Trung Quốc, và lực lượng lao động được đào tạo tốt. Nguồn lao động có kỹ năng đó đang giúp Việt Nam “lên nấc thang” nhanh hơn bất kỳ đối thủ nào, để sản xuất hàng hóa ngày càng tinh vi. Các mặt hành công nghệ cao đã vượt qua hàng hóa quần áo và dệt may để trở thành mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam vào năm 2015 và chiếm phần lớn thặng dư thương mại kỷ lục trong năm nay.

Trong kỷ nguyên bảo hộ, Việt Nam là quốc gia theo khuynh hướng Cộng sản ủng hộ biên giới mở, là nước ký kết hơn một chục hiệp định thương mại tự do – trong đó có một thỏa thuận mang tính bước ngoặt mới được ký kết với Liên minh châu Âu (EVFTA).

Liệu Việt Nam có thể tiếp tục thành công của mình, bất chấp những trở ngại tiềm tàng như dân số bị thu hẹp, thương mại giảm sút?

Trong khi tốc độ tăng dân số trong độ tuổi lao động đang chậm lại, phần lớn người Việt Nam vẫn sống ở nông thôn, do đó, nền kinh tế có thể tiếp tục phát triển bằng cách chuyển lao động từ nông thôn lên làm việc tại các nhà máy ở thành thị. Trong 5 năm qua, không có quốc gia lớn nào tăng tỷ trọng xuất khẩu toàn cầu nhiều hơn Việt Nam.

Và cho đến nay, chính phủ Việt Nam đã không mắc phải bất kỳ sai lầm chính sách nghiêm trọng nào thường làm chậm phát triển kinh tế ở các quốc gia độc đảng. Việt Nam đang làm cho kinh tế tư nhân hoạt động tốt một cách kỳ diệu, thông qua các chính sách kinh tế cởi mở và quản lý tài chính hợp lý.

Phần lớn các nền kinh tế thời hậu chiến thường tăng trưởng siêu nhanh hoặc phá sản đều do các chính phủ độc tài điều hành. Nhưng cho đến nay, Việt Nam lại duy trì được tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ, phần lớn không nằm trong tình trạng phát triển cổ điển như thâm hụt ngân sách lớn của chính phủ hoặc nợ công.

Một vấn đề có thể xảy ra: Sau nhiều lần tư nhân hóa, chính phủ sở hữu ít doanh nghiệp hơn, nhưng những doanh nghiệp mà Chính phủ sở hữu vẫn còn lớn, chiếm gần một phần ba sản lượng kinh tế – giống như một thập kỷ trước. Nếu rắc rối xảy ra, những công ty nhà nước cồng kềnh này, sẽ chiếm nhiều khoản nợ khó đòi trong hệ thống ngân hàng.

Điều đáng chú ý là các khoản nợ tương tự ấy đã dẫn đến các cuộc khủng hoảng tài chính đánh dấu sự kết thúc của sự tăng trưởng bền vững ở Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan, và bây giờ là cả Trung Quốc. Nhưng bây giờ, Việt Nam giống như một phép màu từ một thời kỳ đã qua, đang xuất khẩu vươn lên thịnh vượng.

Ký giả Ruchir Sharma (Giám đốc chiến lược đầu tư toàn cầu của Ngân hàng Morgan Stanley)

Các bài viết của Ruchir Sharma thường xuất hiện trên Wall Street Journal, Financial Times, Foreign Affairs, Newsweek và tạp chí Time. Ruchir là tác giả của cuốn sách “Breakout Nations”, sách bán chạy quốc tế năm 2012 và “Sự trỗi dậy và sụp đổ của các quốc gia”, sách bán chạy nhất năm 2016 của New York Times. Cuốn sách mới nhất của ông là “10 quy tắc của các quốc gia thành công”.