Mở rộng thẩm quyền công an cấp xã: Bước đi đúng hướng về gần dân, sát pháp luật

Sáng 27/6, Quốc hội chính thức thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự. Một trong những điểm mới quan trọng là lần đầu tiên Trưởng Công an xã và Phó Trưởng Công an xã được thực hiện nhiệm vụ điều tra viên đối với những vụ án hình sự ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xảy ra ngay trên địa bàn mình quản lý. Đây là một bước đi được đánh giá cao về cả tính cấp thiết lẫn tính thực tiễn trong bối cảnh cải cách tư pháp và sắp xếp bộ máy hành chính hiện nay.

Việc bổ sung thẩm quyền điều tra cho Trưởng, Phó Công an xã không phải là cuộc “phân quyền vội vã”, mà là một bước đi có tính toán, thận trọng và có sự chuẩn bị đầy đủ về thể chế.

Trong nhiều năm, các vụ án hình sự xảy ra ở cấp xã thường phải chờ điều tra viên cấp huyện hoặc tỉnh về xử lý, gây chậm trễ, ảnh hưởng đến hiệu quả điều tra cũng như niềm tin của người dân vào pháp luật. Nay, khi lực lượng Công an xã chính quy đã được củng cố mạnh mẽ, việc ủy quyền và phân cấp hợp lý cho những cán bộ đủ chuẩn, đủ phẩm chất sẽ giúp xử lý kịp thời các vụ việc, đặc biệt là ở các địa phương xa trung tâm.

Việc này cũng phù hợp với chủ trương xây dựng chính quyền gần dân, giải quyết vấn đề ngay tại cơ sở, đồng thời là minh chứng cho nguyên tắc: pháp luật không đứng sau thực tế, mà phải đồng hành, dẫn dắt sự vận động của xã hội.

Nhiều đại biểu Quốc hội đã tán thành với hướng sửa đổi này, song cũng đề nghị triển khai thận trọng, có lộ trình, tránh gây xáo trộn hoặc phát sinh rủi ro về quyền con người, quyền bào chữa, hay sai lệch trong điều tra. Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Bộ Công an đã tiếp thu nghiêm túc: chỉ những điều tra viên trung cấp hoặc cao cấp, được Thủ trưởng cơ quan điều tra cấp tỉnh phân công mới được thực hiện nhiệm vụ điều tra.

Điều đó có nghĩa là Công an cấp xã không trở thành một cấp cơ quan điều tra độc lập, mà vẫn hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, dưới sự chỉ đạo nghiệp vụ và kiểm sát chặt chẽ từ các cấp trên.

Một điểm tiến bộ đáng chú ý khác trong Luật sửa đổi lần này là cho phép cơ quan điều tra có thể kết luận điều tra và đề nghị truy tố vắng mặt bị can trong hai trường hợp cụ thể: bị can trốn truy nã nhưng không có kết quả, hoặc bị can đang ở nước ngoài và không thể triệu tập.

Đây là một bước tiến vượt bậc trong việc đảm bảo không để các vụ án đặc biệt nghiêm trọng rơi vào bế tắc pháp lý, chỉ vì không thể “đợi mãi một bị can”. Trong khi Bộ luật hiện hành chỉ quy định về xét xử vắng mặt, thì nay, quy trình tố tụng cũng được điều chỉnh theo hướng chặt chẽ nhưng linh hoạt, giúp đẩy nhanh tiến độ xử lý án, giảm tồn đọng, tránh bỏ lọt tội phạm.

Bên cạnh các nội dung trên, Luật sửa đổi còn thống nhất mô hình tố tụng theo hướng rút gọn hệ thống TAND và VKSND từ 4 cấp xuống 3 cấp. Việc này không chỉ giúp tinh gọn bộ máy, mà còn giảm tầng nấc trung gian, tạo điều kiện để người dân tiếp cận công lý nhanh hơn, hiệu quả hơn.

Luật cũng cập nhật lại tên gọi, chức năng của các lực lượng chuyên trách như hải quan, kiểm lâm, kiểm ngư… khi tham gia một số hoạt động điều tra, giúp thống nhất danh xưng, chức năng, tránh chồng chéo và mâu thuẫn với luật chuyên ngành.

Thảo Nguyên