Lý giải nguyên nhân Hồ sơ Pandora gây chấn động? Có tên Putin và Biden?

Hồ sơ đã vén màn che phủ những tài sản bí mật của giới quyền lực và giàu có, đặt ra câu hỏi xác đáng về sự cân bằng giữa quyền riêng tư, bảo mật và lợi ích công.

Khi những người giàu có và quyền lực tìm tới thiên đường thuế để cất giữ của cải, họ muốn tránh né cái nhìn của công chúng.

Nhưng đây cũng chính là điều sẽ chờ đợi một số khách hàng của 14 công ty dịch vụ tài chính nước ngoài bị rò rỉ dữ liệu trong bộ hồ sơ vừa được công bố có tên “Hồ sơ Pandora”.

Với dung lượng 2,94 terabyte gồm 11,9 triệu tài liệu, Hồ sơ Pandora được coi là vụ rò rỉ dữ liệu lớn nhất trong lịch sử. Các công ty có tên trong đợt rò rỉ này hoạt động ở những thiên đường thuế như Thụy Điển, Panama, Cyprus, Dubai, quần đảo British Virgin (Anh),…

Hồ sơ Pandora đã vén bức màn bí mật che phủ hoạt động tài chính của 35 lãnh đạo các nước, bao gồm tổng thống, thủ tướng và nguyên thủ quốc gia, cả về hưu lẫn đương nhiệm.

Bộ hồ sơ khổng lồ này cũng làm sáng tỏ bí mật tài chính của hơn 300 quan chức khác trong vị trí bộ trưởng, thẩm phán, thị trưởng và tướng lĩnh quân đội của hơn 90 quốc gia.

Hồ sơ Pandora còn hé lộ cách vận hành của các công ty cung cấp dịch vụ tài chính nước ngoài – chủ thể đã giúp những người giàu nhất thế giới che giấu của cải và đôi khi không phải trả hoặc trả mức thuế ít ỏi.

Soi sáng ngành công nghiệp dịch vụ tài chính hải ngoại

Theo Washington Post, hệ thống tài chính nước ngoài cho phép người giàu trả tiền để thuê trung gian thành lập các chủ thể pháp lý (như công ty bình phong, quỹ ủy thác…) ở bên ngoài quốc gia họ sinh sống.

Những chủ thể trên sẽ “giữ hộ” tài sản cho người giàu, qua đó giúp giữ bí mật danh tính người hưởng lợi từ tài sản ấy.

Bản thân việc chuyển tiền ra nước ngoài không trái pháp luật và một số người làm vậy vì có lý do chính đáng, như để đảm bảo an ninh. Nhưng tính chất bí mật của các thiên đường thuế cũng có sức thu hút lớn đối với người có hành vi lừa đảo, rửa tiền và trốn thuế.

Trong vài chục năm trở lại đây, ngành công nghiệp cung cấp dịch vụ tài chính nước ngoài đã tăng trưởng vượt bậc. Sự tăng trưởng ấy bắt nguồn từ nhu cầu tìm kiếm phương pháp tinh vi để tránh thuế của những cá nhân hoặc tập đoàn giàu có.

Phần lớn hoạt động nói trên có thể không vi phạm pháp luật, nhưng một bộ phận trong đó là phi pháp.

Theo Guardian trong bài viết giải thích vì sao tờ báo này chọn đăng tải câu chuyện về Hồ sơ Pandora, các thiên đường thuế ước tính đã làm chính quyền các nước thất thoát khoảng 400-800 tỷ USD tiền thuế thu nhập doanh nghiệp và cá nhân mỗi năm. Trong khi đó, khoản tiền này có thể được chi cho trường học, bệnh viện, hoặc để chuyển đổi sang nền kinh tế ít phát thải carbon.

Chẳng hạn, Anh là một trong những quốc gia chịu tổn thất lớn nhất do ngành công nghiệp dịch vụ tài chính nước ngoài nhưng cũng đồng thời là nước “giúp sức” nhiều nhất cho ngành công nghiệp này, theo Tax Justice Networks.

Tax Justice Networks còn cho biết khoảng một phần ba lượng thuế bị thất thoát toàn cầu của các nước khác xảy ra trong mạng lưới các lãnh thổ phụ thuộc và hải ngoại của Anh.

Việc xác thực tính chính xác của Hồ sơ Pandora là cuộc kiểm định lớn nhất do Hiệp hội các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) tổ chức. Trước đó, lần lượt vào năm 2016 và 2017, ICIJ cũng tổ chức kiểm định hai bộ dữ liệu bị rò rỉ gây chấn động khác có tên Hồ sơ Panama và Paradise.

Hồ sơ Panama và Paradise đã làm khởi phát những cuộc tranh luận toàn cầu về vấn đề đạo đức của ngành công nghiệp tài chính nước ngoài, đồng thời cũng giúp đưa đến cải cách thực chất ở những nơi như quần đảo British Virgin.

Hai lần rò rỉ nói trên còn giúp pháp luật được thực thi và cho phép chính quyền các nước thu hồi hơn 1,36 tỷ USD tiền thuế và tiền phạt. Hồ sơ Pandora cũng hứa hẹn những kết quả tương tự.

Buộc người nắm quyền phải giải trình

Theo Guardian, Hồ sơ Pandora sẽ soi tỏ hoạt động tài chính của những chính khách hàng đầu ở mức độ rõ ràng hơn mọi cuộc điều tra báo chí trước đó.

Tại Cyprus, Tổng thống Nicos Anastasiades có thể sẽ bị yêu cầu giải thích việc một hãng luật do ông sáng lập lại bị cáo buộc dùng các chủ sở hữu công ty ma để che giấu tài sản của một tỷ phú người Nga tai tiếng.

Hãng luật trên phủ nhận có hành vi sai trái, trong khi vị tổng thống Cyprus cho biết đã không còn vai trò chủ động trong hoạt động của hãng này sau khi trở thành lãnh đạo phe đối lập vào năm 1997.

Tại Kenya, Tổng thống Uhuru Kenyatta từng thể hiện hình ảnh mình là kẻ thù của tham nhũng. Năm 2018, ông từng trả lời BBC rằng “Tài sản của mọi công chức cần phải được công khai để người dân có thể đặt câu hỏi tài sản nào là chính đáng?”.

Với sự xuất hiện của Hồ sơ Pandora, vị tổng thống Kenya sẽ phải giải thích tại sao ông cùng người thân tích lũy được số của cải ở nước ngoài trị giá hơn 30 triệu USD, bao gồm bất động sản tại London.

Nhưng không phải ai có tên trong Hồ sơ Pandora cũng bị cáo buộc có hành động sai trái, theo Guardian. Dữ liệu rò rỉ cho thấy cựu Thủ tướng Anh Tony Blair và vợ Cheire Blair đã tiết kiệm được 312.000 bảng Anh tiền thuế bất động sản trong giao dịch mua một tòa nhà ở Anh.

Vợ chồng vị cựu thủ tướng Anh đã mua văn phòng trị giá 6,5 tỷ bảng Anh tại Marylebone bằng cách mua lại một công ty nước ngoài ở quần đảo British Virgin.

Tuy hành động này không trái pháp luật và không có chứng cứ cho thấy gia đình ông Blair cố ý muốn trốn thuế, giao dịch nói trên đã làm nổi bật lên lỗ hổng cho phép các chủ bất động sản giàu có có thể không phải trả mức thuế vốn được áp dụng đối với người dân bình thường.

Hồ sơ Pandora nhiều khả năng cũng sẽ làm bẽ mặt Tổng thống Mỹ Joe Biden. Trong khi ông Biden từng cam kết đi đầu trong việc đem lại sự minh bạch cho hệ thống tài chính toàn cầu, Mỹ nổi lên là một thiên đường thuế hàng đầu, đặc biệt là tại bang South Dakota.

Dữ liệu từ đợt rò rỉ này cho thấy bang South Dakota là nơi cất giữ số của cải trị giá hàng tỷ USD có liên quan tới những cá nhân từng bị cáo buộc thực hiện tội phạm tài chính nghiêm trọng.

Tác động lớn hơn hai lần trước

Hồ sơ Pandora còn hé lộ một số tác động chưa từng được ghi nhận sau khi xảy ra hai lần rò rỉ trước. Sau Hồ sơ Panama và Paradise, những nhân vật giàu có cùng cố vấn đã có hành động điều chỉnh cho phù hợp tình hình thực tế mới, tiền của họ đã được chuyển qua lại trong các công ty nước ngoài.

Chẳng hạn, một số khách hàng của Mossack Fonseca, hãng luật từng đóng vai trò trung tâm trong lần rò rỉ Hồ sơ Panama năm 2016, đã chuyển tài sản từ Mossack Fonseca sang các công ty khác cùng ngành.

Một số văn bản được rò rỉ còn cho thấy một số nhân vật trong ngành cố gắng lách quy định mới về quyền riêng tư. Chẳng hạn, sau khi quần đảo British Virgin ra quy định mới, một luật sư người Thụy Sĩ đã từ chối nêu tên những người “khách sộp” qua email.

Thay vào đó, vị luật sư viết tên khách hàng trong lá thư được vận chuyển qua đường hàng không, cùng lời căn dặn cẩn thận rằng không được xử lý tên khách hàng bằng bất cứ “hình thức điện tử” nào.

“Mục đích của phương thức này là để phù hợp với quy định của quần đảo British Virgin”, vị luật sư người Thụy Sĩ viết. Người này còn nói “các ông có trách nhiệm giữ bí mật cho khách hàng của chúng ta và không tạo điều kiện để xảy ra một ‘hồ sơ Panama’ thứ hai”.

Gerard Ryle, Giám đốc ICIJ, cho rằng Hồ sơ Pandora sẽ có tác động lớn hơn những lần rò rỉ trước, đặc biệt là khi hồ sơ lần này xuất hiện giữa một đại dịch đang làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng và buộc chính quyền các nước phải vay mượn khoản tiền lớn chưa từng thấy.

“Đây là phiên bản mạnh mẽ hơn của hồ sơ Panama. Nó rộng hơn, sâu sắc hơn, và có nhiều chi tiết hơn”, ông Ryle nói.

Ông Putin có tên trong tài liệu không?

Hồ sơ không đề cập trực tiếp đến Tổng thống Nga Vladimir Putin nhưng hé lộ tài sản các nhân vật thân cận với ông tại Monaco. Rất nhiều cộng sự thân cận của ông bao gồm cả người bạn thân nhất từ thời thơ ấu: Petr Kolbin (đã qua đời) và một người phụ nữ. Chưa ai trả lời yêu cầu bình luận.

Ông Biden có lẽ sẽ bối rối

Tập hồ sơ cũng khiến thế giới chú ý về hệ thống giao thương xuyên quốc gia. Một diễn biến khiến Tổng thống Mỹ Joe Biden có thể phải bối rối khi cam kết dẫn đầu các nỗ lực quốc tế nhằm mang lại sự minh bạch cho hệ thống tài chính toàn cầu, đó là có nhiều chi tiết chỉ ra Mỹ là một thiên đường trốn thuế hàng đầu.

Theo The Guardian, các tài liệu cho thấy, điển hình là bang South Dakot đang che giấu hàng tỷ USD của cải liên quan đến các cá nhân trước đây bị cáo buộc phạm các tội nghiêm trọng về tài chính.

Vấn đề cũng trải dài từ Châu Phi đến Châu Mỹ Latinh và đến châu Á, có khả năng đặt ra những câu hỏi khó cho giới chính trị gia trên toàn thế giới. Tại Pakistan, Bộ trưởng Moonis Elahi đã liên hệ với một nhà cung cấp ở Singapore về việc đầu tư với số tiền là 33.7 triệu USD.

Khai Tâm