Luật bảo hiểm xã hội sửa đổi: Người tham gia BHXH sau 1-7-2025 bị hạn chế rút một lần

Vào sáng ngày 29-6, Quốc hội đã thông qua Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi với sự đồng thuận của đa số đại biểu. Luật này, bao gồm 7 chương và 141 điều, sẽ có hiệu lực từ ngày 1-7-2025, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc cải cách hệ thống bảo hiểm xã hội tại Việt Nam. Một trong những điểm nổi bật của luật này là quy định mới về rút BHXH một lần. 

Theo quy định mới, người lao động có thời gian đóng BHXH trước ngày 1-7-2025 sẽ được rút BHXH một lần nếu sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm. Tuy nhiên, người lao động tham gia BHXH từ ngày luật có hiệu lực trở đi sẽ không được rút BHXH một lần.

Trước khi thông qua toàn bộ dự án luật, Quốc hội đã biểu quyết riêng về quy định này. Kết quả là 456/470 đại biểu Quốc hội đã biểu quyết thông qua phương án trên. Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội, bà Nguyễn Thúy Anh, cho biết việc lựa chọn phương án này dựa trên kết quả lấy ý kiến các đại biểu Quốc hội, với 310/355 đại biểu (chiếm 87,32%) lựa chọn phương án 1.

Theo đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội nhấn mạnh rằng, dù giữ quy định về rút BHXH một lần, không mong muốn người lao động yêu cầu nhận BHXH một lần. Người lao động cần tiếp tục tham gia BHXH để bảo đảm an sinh xã hội lâu dài. Chính phủ cần có giải pháp căn cơ và lâu dài để hỗ trợ người lao động gặp khó khăn trước mắt, như chính sách tín dụng phù hợp, hoàn thiện chính sách pháp luật về lao động, việc làm, và duy trì ổn định việc làm, thu nhập.

Luật cũng đưa ra quy định mới về mức tham chiếu thay thế cho lương cơ sở để tính lương hưu và một số chế độ BHXH. Nghị quyết số 27 đã xác định việc bãi bỏ mức lương cơ sở khi áp dụng chính sách tiền lương mới, song việc triển khai sẽ theo lộ trình phù hợp với thực tế. Do đó, trước mắt chưa bãi bỏ mức lương cơ sở và hệ số lương hiện nay, do đó không có sự thay đổi lớn dẫn đến việc phải điều chỉnh ngay cách tính mức bình quân tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH.

Để bảo đảm tính ổn định và dài hạn của các quy định, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo chỉnh lý theo hướng sử dụng cụm từ “mức tham chiếu” thay cho “mức lương cơ sở”. Khi mức lương cơ sở chưa bãi bỏ thì mức tham chiếu sẽ bằng mức lương cơ sở, đồng thời quy định những nguyên tắc để điều chỉnh mức tham chiếu bao gồm yếu tố chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế, khả năng ngân sách nhà nước và quỹ BHXH, giao Chính phủ quy định chi tiết.

Cụ thể, chính sách hưởng BHXH một lần chỉ được giải quyết cho lao động gia nhập hệ thống trước 1-7-2025, đóng dưới 20 năm và sau 12 tháng nghỉ việc không tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện. Người đóng BHXH sau 1-7-2025 không được rút một lần mà để hưởng lương hưu.

Tuy nhiên, một số trường hợp đặc biệt vẫn được giải quyết rút BHXH một lần, bao gồm: ra nước ngoài định cư, mắc các bệnh hiểm nghèo như ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS, suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên, người khuyết tật đặc biệt nặng. Phương án này được 310/355 đại biểu đồng tình khi lấy ý kiến trước đó và là phương án Chính phủ ưu tiên lựa chọn khi trình Quốc hội.

Luật BHXH sửa đổi vừa được thông qua cũng mở rộng diện tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm 5 nhóm: chủ hộ kinh doanh (có đăng ký kinh doanh), người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố, người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp tại công ty và công ty mẹ, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương.

Người lao động làm việc không trọn thời gian, trường hợp không giao kết hợp đồng lao động hoặc thỏa thuận bằng tên gọi khác nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương cũng thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc. Theo dự kiến của Chính phủ, việc bổ sung 5 nhóm này sẽ tăng thêm khoảng 3 triệu người được bao phủ bởi lưới an sinh.

Điều 21 của Luật quy định người từ đủ 75 tuổi, không có lương hưu, trợ cấp BHXH, không hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng, sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Người từ 70 đến dưới 75 tuổi được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội phải thuộc diện hộ nghèo, hộ cận nghèo đang cư trú tại các xã, thôn đặc biệt khó khăn.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ quyết định điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội và khả năng của ngân sách nhà nước từng thời kỳ theo đề nghị của Chính phủ. Một số đại biểu đề nghị lấy tuổi thọ trung bình của người Việt Nam làm căn cứ thay vì mức 75 tuổi, hạ điều kiện về độ tuổi bằng hoặc thấp hơn độ tuổi trung bình hiện nay của người Việt Nam. Tuy nhiên, Thường vụ Quốc hội cho rằng việc giảm tuổi hưởng chính sách hưu trí xã hội phụ thuộc lớn vào khả năng của ngân sách nhà nước.

Theo điều 7 của Luật quy định mức tham chiếu là mức tiền dùng để tính mức đóng và hưởng một số chế độ BHXH do Chính phủ quyết định, được điều chỉnh trên cơ sở biến đổi của chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế, phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước và quỹ BHXH.

Nghị quyết số 27 của Trung ương về cải cách tiền lương xác định sẽ bãi bỏ mức lương cơ sở khi áp dụng chính sách tiền lương mới. Tuy nhiên, việc triển khai sẽ theo lộ trình phù hợp với thực tế, trước mắt chưa bãi bỏ mức lương cơ sở. Do đó, để bảo đảm tính ổn định và dài hạn của các quy định của Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi sau khi Quốc hội thông qua, cụm từ “mức lương cơ sở” sẽ được thay bằng “mức tham chiếu”.

Về bản chất, khi mức lương cơ sở chưa bãi bỏ thì mức tham chiếu bằng mức lương cơ sở. Chính phủ quy định chi tiết việc áp dụng mức tham chiếu khi chưa thực hiện đầy đủ nội dung của cải cách chính sách tiền lương.

Tóm laị, luật BHXH sửa đổi vừa thông qua có 11 chương, 141 điều, sẽ có hiệu lực từ ngày 1-7-2025. Những thay đổi này nhằm mục tiêu cải thiện hệ thống bảo hiểm xã hội, đảm bảo an sinh xã hội lâu dài và phù hợp với thực tế phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam. Luật mới không chỉ mở rộng diện tham gia BHXH bắt buộc mà còn điều chỉnh các quy định về rút BHXH một lần, nhằm khuyến khích người lao động tiếp tục tham gia BHXH và hưởng lương hưu lâu dài.

Bích Ngân