“Lỗ hổng lớn” của cuộc chiến chống phát thải khí nhà kính
Khi đề cập đến việc thống kê lượng khí thải trên toàn cầu, có một vấn đề quan trọng mà rõ ràng ai cũng biết nhưng lại tránh đề cập: đó là lượng khí thải do các lực lượng vũ trang trên thế giới tạo ra.
Trong bối cảnh tăng nhiệt đới liên tục thiết lập kỷ lục mới, các nhà khoa học và các nhóm hoạt động môi trường đang áp lực Liên Hợp Quốc để các quốc gia quân đội tiết lộ lượng khí thải của họ và chấm dứt sự miễn trừ lâu dài đối với lực lượng này.
Theo ước tính của các chuyên gia quốc tế, vào năm 2022, lượng khí thải do quân đội các nước tạo ra chiếm khoảng 5,5% tổng lượng khí thải trên toàn cầu.
Tuy nhiên, các lực lượng quốc phòng không bị ràng buộc bởi các thỏa thuận khí hậu quốc tế. Thực tế là dữ liệu mà một số quân đội cung cấp về nỗ lực giảm lượng khí thải carbon của họ không đáng tin cậy hoặc chưa đầy đủ.
Khí thải từ các chiến đấu cơ, tàu thuyền và các cuộc tập trận đã được loại bỏ khỏi Nghị định thư Kyoto năm 1997 về giảm khí thải nhà kính và sau đó miễn trừ khỏi hiệp định Paris 2015 với lý do dữ liệu về sử dụng năng lượng của quân đội có thể đe dọa an ninh quốc gia.
Đối với tình hình này, vào tháng 2/2023, các nhóm hoạt động môi trường đã viết trong Công ước khung Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC) kêu gọi cơ quan khí hậu của Liên Hợp Quốc tính toán lượng khí thải trong lĩnh vực quân sự trong bức tranh tổng thể về khí thải carbon toàn cầu.
“Crisis khí hậu yêu cầu chúng ta không thể tiếp tục cho phép loại bỏ khí thải liên quan đến xung đột và quân sự trong quy trình của UNFCCC”, các nhóm khí hậu đã viết.
Axel Michaelowa, đối tác sáng lập của Perspectives Climate Group, nói: “Bỏ qua lượng khí thải liên quan đến xung đột trong tính toán của UNFCCC là một thiếu sót rõ ràng”.
Hiện tại, không có nhiều dấu hiệu cho thấy sẽ có bất kỳ phản ứng cụ thể nào đối với nỗ lực thúc đẩy quá trình này trong năm nay. UNFCCC khẳng định rằng không có kế hoạch cụ thể nào để sửa đổi hướng dẫn về việc thống kê số liệu liên quan đến khí thải quân sự, nhưng vấn đề này có thể được thảo luận tại các hội nghị thượng đỉnh trong tương lai, bao gồm COP28 tại Dubai.
Động thái tích cực
Có dấu hiệu cho thấy một số quân đội đang chuẩn bị cho những thay đổi trong yêu cầu báo cáo, trong khi những quân đội khác đang tiến hành các biện pháp để giảm tác động khí hậu.
Cụ thể, liên minh NATO – gồm 31 quốc gia an ninh phương Tây – đã thiết kế một phương pháp để các thành viên báo cáo lượng khí thải quân sự của họ.
Các quốc gia như New Zealand cũng đang xem xét việc bổ sung các lĩnh vực trước đây bị loại trừ khỏi việc thống kê, chẳng hạn như khí thải từ hoạt động ở nước ngoài, trong khi Anh và Đức đang cố gắng giải quyết các “vùng xám” trong báo cáo của họ.
“Tôi nghĩ điều đó có nghĩa là chúng tôi cũng tham gia vào cuộc thảo luận, chúng tôi chắc chắn là nguồn phát thải khi nói đến năng lượng và nhiên liệu hóa thạch”, trợ lý Bộ trưởng Hải quân Mỹ Meredith Berger nói.
Thực tế cho thấy việc sử dụng dầu và khí thải của quân đội Mỹ đang giảm. Cơ quan hậu cần Quốc phòng Mỹ cho biết, quân đội Mỹ đã mua 85 triệu thùng dầu trong năm 2022, giảm gần 15 triệu thùng so với năm 2018; lượng khí thải năm 2022 đã giảm xuống 48 triệu tấn so với 51 triệu tấn của một năm trước đó.
Neta Crawford, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Oxford, nhận định rằng việc Mỹ rút quân khỏi Afghanistan và Iraq, cùng với việc áp dụng công nghệ năng lượng tái tạo, sử dụng phương tiện tiết kiệm nhiên liệu hơn và giảm số lượng cuộc tập trận quân sự, đã đóng góp vào việc giảm sử dụng nhiên liệu.
“Điểm mù” khó tránh
Tuy nhiên, hiện nay, cuộc xung đột ở Ukraine đang gây ra mối quan ngại lớn. Theo một báo cáo của chuyên gia thống kê carbon người Hà Lan Lennard de Klerk, trong 12 tháng đầu tiên của cuộc xung đột ở Ukraine, đã có sự gia tăng ròng 120 triệu tấn khí nhà kính, tương đương với lượng khí thải hàng năm của Singapore, Thụy Sĩ và Syria kết hợp lại.
Trong bối cảnh đó, người phát ngôn của Bộ Môi trường Ukraine đã cho biết họ ủng hộ các nỗ lực để minh bạch hóa báo cáo về khí thải quân sự và sẽ tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chính phủ tại COP28 để có thể báo cáo khí thải quân sự một cách minh bạch hơn.
Mặc dù xung đột giữa Nga và Ukraine đã đẩy sự tập trung của những nhà hoạt động về khí hậu vào khí thải quân sự, một số chuyên gia cho rằng điều này có thể phân tán sự tập trung của các chính phủ khi họ chú trọng đến an ninh khu vực, và điều này có thể làm chậm tiến trình thảo luận trong tương lai.
James Appathurai, phó trợ lý Tổng Thư ký NATO phụ trách các thách thức an ninh mới, nói: “Điều quan trọng là phải hiểu rằng cuộc khủng hoảng ở Ukraine đã làm cho vấn đề này trở nên phức tạp hơn một chút”.
Một số quân đội cho rằng việc tiết lộ chi tiết về việc sử dụng nhiên liệu sẽ tạo cơ hội cho đối thủ nắm bắt được thông tin về hoạt động của họ.
Markus Ruelke, từ Bộ Quốc phòng Đức, đơn vị bảo vệ môi trường, nói: “Chúng tôi không muốn để mọi người biết chúng tôi sử dụng bao nhiêu nhiên liệu trong các nhiệm vụ – chúng tôi bay xa, lái xe xa và mô hình tập luyện của chúng tôi là gì”.
UNFCCC đánh giá rằng một số khí thải quân sự do quá trình đốt cháy nhiên liệu gây ra vẫn chưa được phân loại trong các báo cáo của Liên Hợp Quốc. Stuart Parkinson, Giám đốc điều hành của nhóm Các nhà khoa học vì Trách nhiệm Toàn cầu, nhận định: “Tốt nhất là khuyến khích mọi người ngừng bay hoặc chuyển sang ô tô điện, mặc dù điều đó có thể tốn kém hoặc bất tiện đối với họ, nhưng thực tế là rất khó thực hiện điều đó với quân đội”.
Tuệ Ngô
