Kiểm toán Nhà nước: Sử dụng vốn ODA chưa hiệu quả, nhiều dự án đội vốn, chậm tiến độ

Kiểm toán Nhà nước chỉ ra rằng, nhiều dự án sử dụng vốn vay ODA chưa hiệu quả, điều chỉnh quy mô, giá trị điều chỉnh lớn so với phê duyệt lần đầu.

Theo báo cáo từ Kiểm toán Nhà nước, hầu hết các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi đều được các nhà tài trợ đánh giá hiệu quả sau khi hoàn thành dự án. Tuy nhiên, qua kiểm toán các dự án cho thấy, hiệu quả sử dụng chưa tương xứng, chất lượng công trình chưa cao, công nghệ chưa thực sự tiên tiến; các định mức, đơn giá vật tư đặc thù quá cao, tổng mức đầu tư thay đổi nhiều lần, giải ngân chậm.

Cụ thể, những bất lợi trong sử dụng vốn ODA bao gồm: việc đàm phán, ký kết hiệp định vay vốn gặp những ràng buộc bất lợi dẫn đến phải chỉ định thầu cho nhà thầu nước ngoài, sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc từ bên cho vay, sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao.

Điển hình như, dự án Cát Linh – Hà Đông phải chỉ định thầu cho nhà thầu Trung Quốc 13.751 tỷ đồng chiếm 77% tổng mức đầu tư. Hoặc dự án Xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 TP.HCM, tuyến Bến Thành – Suối Tiên, sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc từ Nhật Bản từ 30% trở lên, nhà thầu chính phải là nhà thầu Nhật Bản.

Ngoài ra, việc thanh toán phần nội tệ bằng tiền nước ngoài cũng làm tăng chi phí đầu tư; phê duyệt văn kiện còn hạn chế phải hủy bỏ hoặc giá trị thực hiện thấp và phải điều chỉnh bổ sung Hiệp định.

Lấy dẫn chứng về nhận định này, Kiểm toán Nhà nước chỉ ra, dự án đầu tư tuyến đường nối đường cao tốc Hà Nội – Hải Phòng và đường cao tốc Cầu Giẽ – Ninh Bình: Hiệp định vay từ nguồn EDCF quy định thanh toán phần nội tệ bằng đồng Won làm tăng giá trị vay 2.753,3 triệu Won, tương đương 53,9 tỷ đồng; Dự án đầu tư xây dựng cầu Vĩnh Thịnh trên QL2 tăng 703,5 triệu Won, tương đương 13,4 tỷ đồng.

Dự án hỗ trợ đối tác công tư, thời gian thực hiện 2012-2018 nhưng đến nay mới thực hiện được 1%; dự án Quỹ chuẩn bị và thực hiện dự án (PPSSF) thời gian thực hiện 2013-2019, qua 4 năm mới thực hiện được 3% (tổng mức đầu tư chưa sử dụng 66,5 triệu USD); dự án “Hiện đại hóa quản lý thuế” không thực hiện được, phải hủy bỏ,…

Bên cạnh đó, Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra rằng, việc phê duyệt, sử dụng vốn vay chi thường xuyên; chưa giải ngân hết kế hoạch vay, giải ngân chậm, sai cơ cấu vốn, tỷ lệ thấp trong khi Hiệp định đã hết hiệu lực; rút vốn vay khi chưa có nhu cầu hoặc vượt nhu cầu cũng là một trong các nguyên nhân gây bất lợi cho phía Việt Nam.

Đặc biệt là việc đàm phán nhiều điều khoản bất lợi trong hợp đồng; kiểm soát tỷ giá chưa tốt làm tăng số nhận nợ; lựa chọn phương thức thanh toán chưa đảm bảo tính kinh tế; thanh toán thuế giá trị gia tăng sai quy định, không đúng Hiệp định; hạch toán phần trả nợ gốc, phí cam kết, phí quản lý vào chi phí đầu tư; nộp thuế bằng tiền vốn vay không tuân thủ Hiệp định.

Ngoài ra, chưa có quy định cụ thể về mức lương, nhu cầu, mức độ cần thiết trong việc thuê chuyên gia tư vấn quốc tế, trong khi chi phí này rất lớn.

Nhiều dự án điều chỉnh quy mô, giá trị điều chỉnh lớn so với phê duyệt lần đầu; điều chỉnh dự án có các tiêu chí quan trọng quốc gia khi chưa báo cáo Thủ tướng Chính phủ để xem xét và chỉ đạo xin chủ trương của Quốc hội; điều chỉnh dự án không đúng thẩm quyền, chưa đảm bảo quy định.

Cụ thể, Bộ Giao thông Vận tải có 27/42 dự án điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư 122.352 tỷ đồng và 97,27 triệu USD.

Điển hình như, dự án nâng cao an toàn cầu đường sắt trên tuyến Hà Nội – TP.HCM, điều chỉnh 3 lần, tăng 6.812 tỷ đồng (tương đương 275,61%) so với tổng mức đầu tư ban đầu, dự án thành phần 1, 2, 3 thuộc dự án Kết nối khu vực trung tâm Đồng bằng Mê Kông điều chỉnh tổng mức đầu tư tăng 3.000 tỷ đồng; dự án Thủy điện Huội Quảng điều chỉnh 2 lần, tăng 5.768 tỷ đồng (tương đương 58,9%); dự án Xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 TP.HCM, tuyến Bến Thành – Suối Tiên điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư 29.937,6 tỷ đồng (tương đương 172,2%).

Kết quả kiểm toán 9 chương trình, 23 dự án, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý tài chính 21.725 tỷ đồng, trong đó thu hồi nộp ngân sách Nhà nước 293 tỷ đồng; giảm thanh toán 1.048 tỷ đồng; xử lý khác 20.383 tỷ đồng.

(Theo Bizlive)