Jack Ma – người hùng hay ‘cái gai’ của chính quyền Trung Quốc?

Tỉ phú Jack Ma , đồng sáng lập Tập đoàn Alibaba, vốn được xem như một biểu tượng thành công ở Trung Quốc, nhưng nay dường như đã trở thành đối tượng nằm trong tầm ngắm của chính quyền nước này.

Gần 20 năm qua, Jack Ma (Mã Vân) đã trở thành một biểu tượng khi là đồng sáng lập và lèo lái đưa Alibaba trở thành một “Amazon châu Á” trong lĩnh vực thương mại trực tuyến. Tại Trung Quốc đại lục, Alibaba không đơn thuần là sàn thương mại điện tử mà còn là một hệ sinh thái đa dạng với nhiều dịch vụ từ đặt thức ăn cho đến phương tiện thanh toán. Thậm chí, Alibaba có lúc từng được cho là sẽ vượt qua Amazon để trở thành đế chế thương mại trực tuyến số 1 trên thế giới.

Sự thành công của Alibaba đã giúp Jack Ma sở hữu tài sản hàng chục tỉ USD, từng trở thành người giàu nhất tại Trung Quốc vào năm 2014. Đó cũng là năm mà Alibaba lần đầu phát hành cổ phiếu ra công chúng (IPO) trên sàn chứng khoán New York (Mỹ) và huy động được 21,8 tỉ USD, trở thành IPO huy động được nguồn vốn lớn nhất trong lịch sử thị trường chứng khoán Mỹ. Khi đó, Alibaba đạt giá trị thị trường vào khoảng 168 tỉ USD, nằm trong nhóm 40 công ty niêm yết có giá trị lớn nhất trên thế giới.

Quan hệ sâu rộng

Không chỉ giàu có, tỉ phú Jack Ma còn được cho là có quan hệ tốt với các con cháu một số cựu lãnh đạo của Trung Quốc.

Tờ The New York Times năm 2014 từng có bài viết tiết lộ rằng vào năm 2012, Quỹ đầu tư CITIC (thuộc Tập đoàn CITIC) và Quỹ đầu tư của Ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB) đã cho Alibaba vay khoảng 1 tỉ USD để mua lại số lượng lớn cổ phần của Alibaba mà Tập đoàn Yahoo! (Mỹ) đang nắm giữ khi đó. Trong đó, Tập đoàn đầu tư CITIC được hình thành từ thời Đặng Tiểu Bình và được kiến tạo bởi ông Vinh Nghị Nhân – người giữ vị trí Phó chủ tịch nước Trung Quốc từ năm 1993 – 1998. Còn CDB cũng có nhiều vị trí lãnh đạo là con cháu của các cựu lãnh đạo Trung Quốc, theo tờ The New York Times.

Ngoài ra, một báo cáo tài chính của Quỹ đầu tư New Horizon cho thấy đơn vị này đến cuối năm 2013 đã thu lãi lớn khi khoản đầu tư trước đó vào Alibaba đã tăng hơn 3,7 lần so với một vài năm trước đó. New Horizon được đồng sáng lập bởi doanh nhân Ôn Vân Tùng, con trai ông Ôn Gia Bảo – người giữ vị trí Thủ tướng Trung Quốc từ năm 2003 -2013, theo tờ The New York Times. Ông Ôn Vân Tùng từng lên tiếng bác bỏ về các thông tin kinh doanh, tài sản của ông mà The New York Times đưa ra, nhưng tờ báo đến nay vẫn giữ bài viết.

Cũng theo tờ báo này, Quỹ đầu tư Boyu cũng đã thu lợi lớn khi đầu tư vào Alibaba trong cùng giai đoạn với New Horizon. Và một trong các đồng sáng lập của Boyu là ông Giang Chí Thành, cháu trai của ông Giang Trạch Dân – Chủ tịch nước Trung Quốc từ năm 1989 – 2002.

Bên cạnh đó, tỉ phú Jack Ma còn là một đảng viên của Đảng Cộng sản Trung Quốc, theo một bài viết được đăng bởi Nhân Dân nhật báo vào năm 2018.

Cũng liên quan Alibaba, tập đoàn này vào năm 2016 đã mua lại tờ South China Morning Post (Hồng Kông). Gần đây, tờ báo này liên tục thể hiện vai trò góp phần định hướng tuyên truyền cho chính quyền Trung Quốc. Trong đó, tờ báo đã nhiều lần đăng tải các bài viết sử dụng những chiêu trò giúp Bắc Kinh đổ vấy trách nhiệm trong các diễn biến căng thẳng trên Biển Đông.

Chưa hiểu rõ thời đại ?

Tuy nhiên, đến năm 2018, Jack Ma bất ngờ tuyên bố sẽ sớm rời khỏi vị trí Chủ tịch điều hành Alibaba. Khi đó, một số thông tin cho rằng diễn biến trên là do áp lực từ chính quyền Trung Quốc. Tuy nhiên, thông tin này sau đó đã bị ông Jack Ma phủ nhận. Đến năm 2019, tỉ phú Jack Ma chính thức rời vị trí lãnh đạo Alibaba.

Và chỉ trong 2 tháng qua, tài sản của tỉ phú Jack Ma đã giảm khoảng 12 tỉ USD khi Alibaba bị chính quyền Trung Quốc tiến hành điều tra liên quan vấn đề độc quyền. Không những vậy, Công ty Ant, chuyên về tài chính trên nền tảng kỹ thuật số – do tỉ phú Jack Ma sáng lập, cũng bị yêu cầu tạm ngưng IPO.

Lẽ ra, theo kế hoạch, Công ty Ant sẽ IPO trong năm 2020, dự kiến thu về khoảng 34,5 tỉ USD trên 2 thị trường chứng khoán Thượng Hải và Hồng Kông, đạt giá trị thị trường hơn 300 tỉ USD. Vào tháng 11.2020, tờ The Wall Street Journal dẫn một nguồn tin cho rằng đích thân ông Tập Cận Bình, Chủ tịch nước Trung Quốc, đã chỉ đạo cơ quan cấp dưới tạm ngưng kế hoạch IPO của Ant.

Theo một bài phân tích được đăng trên tờ The New York Times vào ngày 24.12.2020, đế chế và ảnh hưởng của Jack Ma cũng như Alibaba đã vươn quá xa nên không còn phù hợp, thậm chí tạo nên những lo ngại đối với định hướng hiện nay của chính quyền Trung Quốc. Điển hình như Alibaba với hàng trăm triệu người dùng đang tạo nên các ảnh hưởng khó kiểm soát. Cho nên, theo bài phân tích, việc tỉ phú Jack Ma và công việc kinh doanh của ông đang gặp thách thức cũng hoàn toàn dễ hiểu.

Vào tháng 9.2019, một phiên bản của tờ Nhân Dân nhật báo có bài xã luận đề cập tỉ phú Jack Ma. Bài xã luận có đoạn: “Không có cái gọi là thời đại của Mã Vân, chỉ có thời đại mà trong đó có Mã Vân”. Và phần kết luận của bài xã luận nhấn mạnh: “Miễn là các doanh nhân có thể hiểu rõ thời đại, nắm bắt cơ hội, thì sẽ có nhiều doanh nghiệp, doanh nhân vĩ đại hơn nữa ở Trung Quốc”.

Trong khi đó, giới quan sát đang chờ xem liệu ông Jack Ma có vượt qua thách thức lần này.

Phát Tiến