East Asia Forums: Việt Nam có thể trở thành con hổ châu Á tiếp theo

Vừa qua, tác giả Long Le thuộc Đại học Santa Clara đã có bài viết trên Diễn đàn Kinh tế Đông Nam Á (East Asia Forums). Trong đó, tác giả đã nhìn nhận các khía cạnh của nền kinh tế Việt Nam để dự đáon về một “con hổ châu Á mới”. Cánh Cò xin trân trọng giới thiệu bài viết:

Trong bối cảnh đại dịch COVID-19 và căng thẳng thương mại gia tăng giữa Mỹ-Trung, Việt Nam đã vượt qua Hàn Quốc để trở thành đối tác thương mại lớn thứ sáu của Hoa Kỳ về giá trị nhập khẩu vào năm 2022. Sự vươn lên này cho thấy sự chuyển hướng quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam – mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam sang Hoa Kỳ không còn là dệt may mà là sản phẩm công nghệ cao.

Việt Nam đã cung cấp một môi trường ‘trung lập’ rất cần thiết cho các công ty fintech nước ngoài để giảm rủi ro và chuyển hướng rủi ro của họ khỏi cuộc cạnh tranh quyền lực lớn giữa Mỹ-Trung – bao gồm việc Apple chuyển hoạt động sản xuất khỏi Trung Quốc, Tập đoàn Amkor Technology của Hoa Kỳ đầu tư 1,6 tỷ USD vào một nhà máy sản xuất bán dẫn. Việt Nam cũng đang chào đón Huawei trở lại sau khi ban đầu hoãn lại theo yêu cầu của Hoa Kỳ nhằm cấm công ty này.

Dự kiến đến cuối năm 2023, nhiều sản phẩm chủ lực của Apple sẽ được lắp ráp tại Việt Nam. Thay vì cạnh tranh với danh hiệu ‘xưởng sản xuất thế giới’ của Trung Quốc, Việt Nam đã tự định vị mình là một điểm đến sản xuất bổ sung cho Trung Quốc trong hệ sinh thái chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi làm như vậy, Việt Nam đã chiếm một phần thị trường xuất khẩu công nghệ của Trung Quốc và được tuyên bố là người hưởng lợi lớn nhất từ sự tách rời kinh tế Mỹ-Trung.

Việt Nam có tiềm năng trở thành nhà xuất khẩu hàng hóa công nghệ cao lớn thứ tư sau Trung Quốc, Đài Loan và Đức. Mặc dù Việt Nam hiện đang đứng ở vị trí thứ bảy, nhưng tốc độ tăng trưởng của nước này không có đối thủ – hàng hóa công nghệ cao chiếm 42% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào năm 2020, tăng từ 13% vào năm 2010.

Theo một số báo cáo, Việt Nam đang ‘bắt bóng’ Trung Quốc trong nỗ lực trở thành nền kinh tế thu nhập trung bình cao. Nhưng không giống như Trung Quốc, mô hình kinh tế của Việt Nam được coi là không đe dọa đối với các nền kinh tế phương Tây và châu Á. Thông qua chính sách đối ngoại độc lập, Việt Nam có thể thích ứng và phát triển mạnh trong môi trường địa chính trị ngày nay.

Việt Nam là một chế độ chuyên quyền với hồ sơ nhân quyền rất kém, trong đó các doanh nghiệp nhà nước của họ đã cạnh tranh gay gắt với sự đổi mới của khu vực tư nhân. Đồng thời, những người khác cũng nhận ra rằng sự can thiệp của chính phủ Việt Nam trong việc mở cửa đất nước cho thương mại tự do và đầu tư trực tiếp nước ngoài có thể được coi là hoàn toàn tích cực và không đe dọa đến hệ thống thương mại toàn cầu.

Mô hình kinh tế của Việt Nam thực sự tương thích với sự tăng trưởng kinh tế dựa trên thị trường. Trong một nghiên cứu mang tính đột phá về các biến thể của chủ nghĩa tư bản có sự điều tiết của nhà nước, ba khía cạnh của chủ nghĩa tư bản nhà nước đã được xác định. Thứ nhất là sự can thiệp của chính phủ có đe dọa hay không đe dọa, thứ hai là mức độ sở hữu của nhà nước và thứ ba là chủ nghĩa quốc gia, hay mức độ phối hợp giữa các chủ thể nhà nước và phi nhà nước trong các lĩnh vực như giáo dục và y tế. Các quốc gia có thể xếp hạng cao về một yếu tố và thấp về yếu tố khác.

Trong khi chính phủ Việt Nam tham gia mạnh mẽ vào tất cả các lĩnh vực của xã hội, chủ nghĩa dân tộc ở Việt Nam thường khoan dung và phản hồi tích cực đối với những chỉ trích của công dân – đặc biệt là trong các lĩnh vực liên quan đến tham nhũng, biến đổi khí hậu, giáo dục và sức khỏe cộng đồng.

Nhưng sự tăng trưởng vượt bậc của Việt Nam trong lĩnh vực xuất khẩu công nghệ cao vẫn chưa đẩy nhanh tiến độ gia nhập câu lạc bộ ưu tú các nền kinh tế ‘con hổ châu Á’. Trong những thập kỷ trước, Hàn Quốc, Đài Loan và Trung Quốc đã gia nhập câu lạc bộ bằng cách leo thang từ sản xuất công nghệ thấp lên sản xuất công nghệ cao tiên tiến. Có thể phải mất khoảng 15 năm để GDP bình quân đầu người của Việt Nam – đạt 4320 USD vào năm 2023 – đạt mức GDP bình quân đầu người của Trung Quốc vào năm 2023 là 12.540 USD.

Trong khi Apple đang giao nhiệm vụ cho các nhà cung cấp của mình đầu tư, sản xuất và lắp ráp sản phẩm tại Việt Nam, câu hỏi đặt ra là liệu Việt Nam có thể nắm bắt được các cơ hội gia tăng giá trị và chứng kiến các doanh nghiệp Việt Nam dần dần trở thành nhà cung cấp cho Apple hay không. Điều này có vẻ khó xảy ra trong ngắn hạn, vì tất cả các nhà cung cấp của Apple đều là các công ty đầu tư nước ngoài của Trung Quốc hoặc Đài Loan đã chuyển đến Việt Nam.

Trong khi xuất khẩu công nghệ cao của Việt Nam đang thúc đẩy tăng trưởng của đất nước, thì có sự phụ thuộc quá mức vào đầu vào đổi mới của nước ngoài, với khoảng 70% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam được thúc đẩy và nắm bắt bởi các công ty nước ngoài. Tiềm năng tăng trưởng GDP bình quân đầu người của Việt Nam sau khi đạt được trạng thái thu nhập trung bình thấp thấp hơn đáng kể so với các con hổ châu Á khác. Điều này là do năng suất tổng yếu tố và nguồn nhân lực của Việt Nam vẫn chưa được thúc đẩy bởi các đầu vào trong nước và sự lan tỏa công nghệ không diễn ra đủ nhanh.

Tuy nhiên, có một điểm sáng đáng kể – dòng vốn FDI hiện tại từ các công ty fintech đang mang lại cho Việt Nam thêm thời gian để giải quyết sự phụ thuộc của mình vào đầu vào đổi mới của nước ngoài. Ví dụ, chính phủ Việt Nam có thể thu hút Apple đầu tư vào nghiên cứu và phát triển và làm sâu sắc thêm mối quan hệ của mình với các trường đại học và sinh viên Việt Nam, như Apple đã làm ở Trung Quốc.

Việt Nam đã tự định vị mình để trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trong thập kỷ tới. Và thành công của Việt Nam trong việc quản lý COVID-19 với tư cách là nền kinh tế hoạt động tốt nhất ở châu Á trong thời kỳ đại dịch đã củng cố chủ nghĩa quốc gia của đất nước và danh tiếng là môi trường an toàn và thân thiện đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài.

Cuộc đua của Việt Nam để trở thành con hổ châu Á tiếp theo có những thách thức, bao gồm câu hỏi làm thế nào để giảm thiểu sự phụ thuộc quá mức của đất nước vào đầu vào đổi mới của nước ngoài. Nhưng có vẻ như các yếu tố cốt lõi của hệ sinh thái đổi mới đang bắt đầu bén rễ khi Việt Nam khẳng định mình là một cường quốc xuất khẩu công nghệ cao.

Giữa tình trạng toàn cầu hóa và đại dịch toàn cầu, Việt Nam đã nổi lên như một kẻ ngoại lệ, cho thấy mô hình chủ nghĩa tư bản nhà nước của mình là một mô hình tăng trưởng có khả năng. Việt Nam đã giành được thêm thời gian – nếu không phải là một lợi thế trong cuộc đua trở thành con hổ châu Á tiếp theo.

Đông Duy