Đưa tàu Hải Dương 8 quay lại, Trung Quốc âm mưu gì ở Biển Đông?
Theo giáo sư Carl Thayer, Bắc Kinh muốn gây sức ép nhằm buộc Việt Nam phải từ bỏ thăm dò dầu khí đồng thời chấp nhận thương lượng về khai thác chung với Trung Quốc.
Tàu khảo sát Hải Dương Địa Chất 8 (Haiyang Dizhi Bahao, hay HD8) đã quay lại vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa Việt Nam, bất chấp sự lên án Việt Nam và cộng đồng quốc tế.
Đi cùng HD8 là lực lượng tàu hải cảnh, tàu cá và tàu dân quân biển của Trung Quốc.
Trao đổi với Zing.vn, ông Carl Thayer, giáo sư danh dự Đại học New South Wales, Canberra (Australia), nhà nghiên cứu lâu năm về khu vực, cho rằng Trung Quốc âm mưu biến Việt Nam, Philippines và Malaysia thành các nước “nghe lời” và sẽ đồng ý với COC có những nội dung do Trung Quốc đưa vào.
Một đề xuất từ phía Trung Quốc là việc khai thác tài nguyên ở Biển Đông chỉ được diễn ra giữa các nước ven biển và không cho phép nước ngoài tham gia. Giới chuyên gia xem đây là âm mưu của Bắc Kinh nhằm kiểm soát tình hình Biển Đông.
Trung Quốc tạo ra các “tiền lệ” nguy hiểm
– Rời đi rồi quay lại, tàu Trung Quốc được cho là đi tiếp nhiên liệu. Phải chăng Bắc Kinh còn muốn gửi một thông điệp khác?
– Trung Quốc đang tái khẳng định các yêu sách của họ về quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với các vùng biển và tài nguyên nằm bên trong “đường chín đoạn” trên Biển Đông, bao gồm các khu vực thuộc EEZ hợp pháp của Việt Nam.
Những hành động của Trung Quốc từ năm 2017 là dấu hiệu cho thấy họ đã chuyển sang giai đoạn hung hăng hơn của việc thách thức hoạt động thăm dò dầu khí mà Việt Nam tiến hành tại vùng biển xung quanh bãi Tư Chính, bao gồm các dự án liên quan đến các công ty nước ngoài như Repsol của Tây Ban Nha và Rosneft của Nga.
Mục đích của Trung Quốc được hé lộ khi họ đưa ra một đề xuất trong dự thảo khung Bộ quy tắc Ứng xử trên Biển Đông (COC) đã được ASEAN và Trung Quốc thông qua vào tháng 8/2018.
Đề xuất của Trung Quốc về hợp tác kinh tế biển nêu rằng việc hợp tác sẽ được tiến hành giữa các nước ven biển và “sẽ không được thực hiện với các công ty từ các nước bên ngoài khu vực”.
– Trung Quốc đang tạo tiền lệ về việc quấy nhiễu hoạt động khai thác tài nguyên của các nước ASEAN trên Biển Đông mà không phải chịu bất kỳ hậu quả nào?
– Trung Quốc đã quấy nhiễu các nước ven biển ASEAN gần 12 năm nay. Điều quan trọng là Trung Quốc vẫn tiếp tục quấy nhiễu sau phán quyết của tòa trọng tài năm 2016, tuyên bố đường chín đoạn của Trung Quốc hoàn toàn không có cơ sở pháp lý. Theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982, phán quyết của tòa trọng tài là kết luận cuối cùng, bắt buộc phải tuân thủ và không thể kháng nghị.
Trung Quốc đã tạo ra tiền lệ về việc không tuân thủ phán quyết của tòa trọng tài cũng như tiền lệ về việc xâm phạm EEZ các nước mà không phải chịu hệ quả nào.
TQ căng thẳng với VN, Malaysia và Philippines cùng lúc
– Có ý kiến cho rằng Trung Quốc sẽ không đẩy cao căng thẳng trên Biển Đông vì họ cũng đang đối mặt với nhiều thách thức bên trong lẫn bên ngoài. Đánh giá của ông?
– Việc Trung Quốc đưa tàu quay lại bãi Tư Chính diễn ra trong khi các nhà lãnh đạo nước này gặp nhau ở Bắc Đới Hà. Chắc hẳn họ đã có những thảo luận về căng thẳng hiện tại trên Biển Đông, bên cạnh tình hình Hong Kong hay cuộc chiến thương mại với Mỹ – hai vấn đề được cho là đứng đầu chương trình nghị sự Bắc Đới Hà năm nay.
Căng thẳng hiện tại trên Biển Đông không chỉ diễn ra giữa Trung Quốc với Việt Nam mà còn giữa Trung Quốc với Philippines và Malaysia. Dù 3 trường hợp này khác nhau về chi tiết, điểm chung là việc Trung Quốc đòi các quyền chủ quyền trong vùng đặc quyền kinh tế của cả ba nước.
Cả Việt Nam và Philippines đều đã đáp trả thông qua hình thức phản đối về chính trị và ngoại giao. Tổng thống Philippines Duterte sắp có chuyến thăm Trung Quốc để thảo luận vấn đề này với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.
Trung Quốc sẽ không đẩy cao căng thẳng quá mức nhưng sẽ tiếp tục gây áp lực với Hà Nội, Manila và Kuala Lumpur để chứng tỏ rằng không có nhiều thứ ba nước này có thể làm để chống lại sức ép của Trung Quốc. Trung Quốc muốn truyền đi thông điệp rằng không nước nào có thể trông cậy vào sự trợ giúp của Mỹ hay cộng đồng quốc tế. Trung Quốc muốn biến Việt Nam, Philippines và Malaysia thành các nước “nghe lời” và sẽ đồng ý với COC có những nội dung do Trung Quốc đưa vào.
– Diễn biến tiếp theo có thể là gì?
– Trung Quốc có thể theo đuổi cách tiếp cận hai kênh: Đặt Việt Nam dưới áp lực thông qua việc quấy nhiễu hoạt động thăm dò dầu khí của Rosneft Việt Nam ở lô 06/01. Đồng thời, Trung Quốc cũng có thể gây sức ép để Việt Nam chấp nhận thương thảo về khai thác chung.
Nếu Trung Quốc không thỏa mãn với quá trình này, họ có thể có các hành động khiêu khích ở các lô dầu khí khác mà Bắc Kinh gộp vào phạm vi “đường chín đoạn” phi pháp của họ, chẳng hạn như mỏ Cá Voi Xanh.
Việt Nam nên cân nhắc hành động pháp lý
– Việt Nam có thể làm gì trước diễn biến này, ngoài việc tiếp tục lên tiếng phản đối trên mặt trận chính trị – ngoại giao?
– Việt Nam phải tiếp tục phản đối trên mặt trận chính trị – ngoại giao với Đại sứ quán Trung Quốc tại Hà Nội và Bộ Ngoại giao Trung Quốc ở Bắc Kinh.
Việt Nam cũng phải tiếp tục vận động cộng đồng quốc tế bày tỏ sự ủng hộ và nêu vấn đề này tại mọi cuộc gặp của các cơ chế đa phương liên quan. Việt Nam cũng nên nêu vấn đề này trên bình diện song phương ở cấp độ đảng và giữa lực lượng quân đội hai nước.
Là chủ tịch ASEAN năm 2020, Việt Nam sẽ có vị thế mạnh hơn để vận động các nước ASEAN khác bảo vệ luật pháp quốc tế. Trong các tiếp xúc riêng, Việt Nam cũng có thể nói rõ sẽ không đồng ý với một COC không bảo vệ được lợi ích quốc gia của mình.
Tóm lại, các phản ứng chính trị và ngoại giao là cần thiết nhưng không đủ nếu Trung Quốc không chấp nhận thay đổi chính sách. Việt Nam nên cân nhắc hành động pháp lý.
– Ý ông là Việt Nam nên cân nhắc khởi kiện Trung Quốc như Philippines từng làm?
– Việt Nam có quyền lựa chọn hành động pháp lý quốc tế theo UNCLOS. Song trước tiên, Việt Nam phải chứng tỏ họ đã sử dụng hết tất cả các kênh chính trị và ngoại giao để giải quyết tranh chấp này với Trung Quốc. Một điều kiện tiên quyết theo luật quốc tế mà Việt Nam phải đáp ứng là chứng minh được rằng dù đã thể hiện thiện chí, các nỗ lực chính trị và ngoại của của Việt Nam vẫn không mang lại kết quả.
Hành động pháp lý sẽ không giúp giải quyết tranh chấp giữa Việt Nam với Trung Quốc vì Bắc Kinh sẽ lại phớt lờ phán quyết; nhưng hành động pháp lý có thể cung cấp cơ sở cho Mỹ và các thành viên khác trong mạng lưới đồng minh và đối tác chiến lược của họ hành động. Dù vậy, điều này khó xảy ra cho đến khi Việt Nam xích lại gần hơn với Mỹ để hỗ trợ chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và mở.
– Mỹ đã thẳng thắn lên án Trung Quốc về vụ tàu HD8. Theo ông, Mỹ sẽ phản ứng thế nào trước diễn biến mới?
– Mỹ đã có những chỉ trích mạnh mẽ trực tiếp đối với Trung Quốc vì hành vi bắt nạt và cưỡng ép trên Biển Đông. Tuy nhiên khi Mỹ gặp Nhật và Australia tại Đối thoại An ninh ba bên tại Bangkok, cũng như khi Mỹ và Australia tổ chức tham vấn cấp bộ trưởng thường niên ở Sydney ngay sau đó, các hoạt động của Trung Quốc bị lên án nhưng Trung Quốc thường không bị chỉ đích danh.
Mỹ đang nỗ lực hình thành mạng lưới đồng minh và đối tác chiến lược để chống lại Trung Quốc, đặc biệt là trước các hành vi gây hấn của Bắc Kinh ở Biển Đông.
Hiện tại, Mỹ không thể hành động đơn phương để bảo vệ Việt Nam trước Trung Quốc trên Biển Đông vì Việt Nam không phải là đồng minh hay đối tác chiến lược của Mỹ. Mỹ sẽ phản ứng nếu Trung Quốc can thiệp vào các hoạt động của quân đội Mỹ trên Biển Đông.
Tuy nhiên, Việt Nam nên trao đổi với các thành viên của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ về các sự kiện gần đây và vận động họ xúc tiến việc thông qua Đạo luật Trừng phạt ở Biển Đông và Biển Hoa Đông 2019.
– Xin cảm ơn giáo sư.
Vũ Mạnh/Zing News
