Di dời khu công nghiệp lâu đời nhất Việt Nam: Tiềm năng và thách thức

Ngày 28/2, UBND tỉnh Đồng Nai đã ban Quyết định số 324/QĐ-UBND phê duyệt Đề án chuyển đổi Khu công nghiệp Biên Hòa 1 thành Khu đô thị, thương mại, dịch vụ. Dự kiến, khu công nghiệp lâu đời nhất cả nước sẽ di dời hoàn toàn vào cuối năm 2025.

Được hình thành từ năm 1963, Khu công nghiệp Biên Hòa 1 ban đầu mang tên Khu kỹ nghệ Biên Hòa, rộng 335 ha được xem là KCN đầu tiên tại Việt Nam. Sau năm 1975, Khu kỹ nghệ Biên Hòa đổi tên thành KCN Biên Hòa 1.

Sau hơn nửa thế kỷ hoạt động, nơi đây bộc lộ nhiều hạn chế, trong đó có nguy cơ ảnh hưởng môi trường nước sông Đồng Nai. Năm 2009, Chính phủ đồng ý chủ trương cho UBND tỉnh Đồng Nai chuyển đổi công năng KCN Biên Hòa 1 thành khu đô thị – thương mại – dịch vụ.

Đến tháng 5/2020, Thủ tướng ban hành quyết định về việc phê duyệt dự án Cải tạo và nâng cấp hạ tầng kỹ thuật KCN Biên Hòa 1, trong đó quy định KCN Biên Hòa 1 được tổ chức và hoạt động theo quy chế KCN, khu chế xuất, khu công nghệ cao.

Cuối tháng 1/2021, Thủ tướng chấp thuận đưa KCN Biên Hòa 1 ra khỏi quy hoạch phát triển các KCN Việt Nam.

Vừa qua, UBND tỉnh Đồng Nai đã chính thức phê duyệt đề án chuyển đổi KCN Biên Hòa 1 thành khu đô thị – thương mại – dịch vụ và cải thiện môi trường bao gồm 2 khu vực chính. khu đô thị – thương mại – dịch vụ được chia thành 6 phân khu và phân kỳ đầu tư.

Mục tiêu của Đề án là xây dựng khu đô thị – dịch vụ – thương mại mới văn minh hiện đại và phát triển bền vững, tạo bộ mặt mỹ quan đặc trưng cho khu vực nói riêng và TP. Biên Hòa nói chung; cải thiện môi trường, hạn chế ô nhiễm môi trường nước của hệ thống sông Đồng Nai; từng bước cụ thể hóa nhiệm vụ của từng Sở, ban, ngành và UBND TP. Biên Hòa trong việc triển khai Đề án, trong từng giai đoạn từ nay đến 2030. Đảm bảo từng bước triển khai Đề án có hiệu quả, được sự ủng hộ của người dân, doanh nghiệp và người lao động thuộc phạm vi triển khai Đề án.

Đề án sẽ được tách hồ sơ đề xuất chấp thuận chủ trương đầu tư Khu đô thị thương mại dịch vụ Biên Hòa 1 thành 2 hồ sơ với quy mô cụ thể từng dự án gồm:

Thứ nhất là dự án khu vực Trung tâm chính trị-hành chính của tỉnh Đồng Nai có diện tích 44ha. Hiện nay, tại khu vực này đang triển khai dự án Trụ sở Công an tỉnh Đồng Nai gần 6ha và Trụ sở Kiểm toán Nhà nước khu vực XIII diện tích 0,5ha.

Thứ hai là dự án khu đô thị dịch vụ Biên Hòa 1 hơn 286ha. Trong đó, có 2 công trình hiện hữu đề xuất giữ lại gồm: Tòa nhà Sonadezi 1,2ha và Trung tâm Kỹ thuật tiêu chuẩn đo lường chất lượng 3, diện tích 2,2ha.

Thời gian di dời doanh nghiệp trong khu công nghiệp Biên Hòa 1 cũng được chia làm 2 giai đoạn. Trong đó, giai đoạn 1 hoàn thành trước tháng 12/2024 (gồm các doanh nghiệp nằm trong phần diện tích Khu 1 với khoảng 75,1ha, nằm về phía nam khu công nghiệp Biên Hòa 1, tiếp giáp cầu An Hảo, đường Trần Quốc Toản, đường Lê Văn Duyệt, xa lộ Hà Nội); giai đoạn 2 hoàn thành trước tháng 12/2025 (doanh nghiệp nằm trong phần diện tích còn lại).

Hiện tại, KCN Biên Hòa 1 đang có 76 doanh nghiệp (6 doanh nghiệp FDI và 70 doanh nghiệp trong nước) đang thuê đất, hạ tầng để hoạt động. Theo báo cáo, chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng khi thực hiện đề án là hơn 7.500 tỷ đồng.

Dù việc chuyển đổi thànhKhu đô thị, thương mại là một chủ trương phù hợp với xu hướng phát triển chung của TP Biên Hòa, dự án cũng đang đối mặt nhiều khó khăn, thách thức, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp đang hoạt động tại đây.

Xí nghiệp cao su Đồng Nai thuộc Tổng công ty công nghiệp cao su Miền Nam (Casumina) hình thành ở KCN Biên Hòa 1 hơn 20 năm. Đơn vị có hai xưởng chuyên sản xuất lốp xe tải nhẹ. Mới đây, tỉnh Đồng Nai thông qua đề án chuyển đổi khu công nghiệp này thành khu đô thị thương mại dịch vụ ven sông. Theo kế hoạch, xí nghiệp phải di dời vào cuối năm sau.

Theo ông Phạm Hồng Phú, Tổng giám đốc Casumina, xí nghiệp đối mặt với rất nhiều khó khăn khi di dời. Vấn đề đầu tiên là hơn 200 lao động đang làm việc, hầu hết đã lớn tuổi, có cuộc sống an cư ở Biên Hòa nên khó đi theo xí nghiệp đến nơi mới.

Nếu ở lại họ khó tìm được việc làm mới bởi tuổi tác và đặc thù ngành nghề. Trong khi đó, nếu không mang được lao động theo, công ty phải xây dựng bộ máy quản lý mới, tuyển và đào tạo lại nhân lực mất nhiều thời gian.

Một khó khăn khác doanh nghiệp phải đối mặt là kinh phí di dời và xây dựng nhà xưởng mới. Theo ông Phú, khi đặt nhà máy ở Khu công nghiệp Biên Hòa 1, xí nghiệp xác định gắn bó lâu dài nên đầu tư máy móc, thiết bị. Sau khi khấu hao, thời hạn thuê đất còn hơn 20 năm chính là giai đoạn nhà xưởng sinh lời nhưng phải di dời.

Doanh nghiệp phải chuẩn bị cả nghìn tỷ đồng để xây dựng một xưởng ở nơi mới. Hiện đơn giá thuê mỗi m2 đất trong vòng 50 năm ở các khu công nghiệp lân cận là 190 USD, chưa kể phí quản lý. Muốn đầu tư một xưởng mới phải cần 10 ha. Như vậy riêng tiền thuê đất doanh nghiệp tốn khoảng 20 triệu USD, tương đương 400 tỷ đồng và thêm khoảng 600 tỷ đồng cho chi phí lắp đặt máy móc, thiết bị, phòng cháy chữa cháy…

“Đề án chuyển đổi khu công nghiệp đã thông qua, doanh nghiệp phải rời đi, địa phương cần có phương án hỗ trợ thỏa đáng”, ông Phú nói.

Cùng chung cảnh ngộ, Công ty cổ phần may Đồng Nai (Donagamex) cũng gặp nhiều khó khăn trước đề án chuyển đổi Khu công nghiệp Biên Hòa 1. Doanh nghiệp đặt nhà máy tại đây từ năm 1974, tức đã 50 năm. Nhà xưởng rộng 32.000 m2, hiện có hơn 200 lao động, chủ yếu trên 40 tuổi.

Bà Đoàn Thị Thu Thúy, Chủ tịch Công đoàn Donagamex, nói thông tin khu công nghiệp được chuyển đổi thành khu đô thị thương mại đã có từ hơn 10 năm trước và đây cũng là quãng thời gian “công ty khổ sở”. Nhà máy không thể tuyển mới được lao động vì không ai muốn vào một nơi sắp phải di dời. Nhà xưởng không thể xây sửa, đầu tư mới nên đối tác chê, không muốn đặt đơn hàng.

“Đề án chuyển đổi đã thông qua, doanh nghiệp phải di dời nhưng tiền đâu để đi khi tỉnh chưa có phương án hỗ trợ rõ ràng”, bà Thúy nói. Do nguồn tiền hạn hẹp nên ban giám đốc tính “chia lẻ công ty”, đưa các bộ phận về một số nhà máy, cơ sở sẵn có.

Ước tính, tổng cộng có hơn 21.000 lao động đang làm việc KCN sẽ bị ảnh hưởng bởi việc di dời. KCN hình thành từ lâu nên phần lớn người lao động gắn bó ở đây nhiều năm, đang có cuộc sống ổn định tại TP Biên Hòa hoặc địa phương xung quanh. Do đó, khi doanh nghiệp di dời đến địa điểm mới (thường xa KCN Biên Hòa 1), đa số người lao động không thể đi theo, vì khó khăn trong việc đi lại, nơi ở… Trong trường hợp nghỉ việc, lao động cũng khó tìm được việc làm mới do đã lớn tuổi.

Ngoài vướng mắc của người lao động, các doanh nghiệp cũng gặp khó về chi phí tuyển dụng, đào tạo người lao động mới trong trường hợp công nhân cũ nghỉ việc. Ngoài ra, doanh nghiệp phải chi một khoản chi phí rất lớn để trả trợ cấp thôi việc đối với công nhân không tiếp tục gắn bó doanh nghiệp ở nơi mới.

Đối với người lao động tiếp tục làm việc, doanh nghiệp phải chi trả tiền lương ngừng việc trong thời gian di dời. Đồng thời, khi đi vào hoạt động, để giữ chân người lao động, doanh nghiệp phải có thêm các khoản hỗ trợ nhà ở, đi lại… mới có thể thu hút người lao động.

Để giải quyết những khó khăn trên, trong đề án vừa được phê duyệt, UBND tỉnh Đồng Nai xác định phải chi khoảng 1.270 tỷ đồng hỗ trợ đời sống người lao động, ổn định sản xuất, chi phí đào tạo nguồn nhân lực cho doanh nghiệp.

Hạnh Văn