Đề xuất thi THPT Quốc gia trên máy tính và nỗi lo can thiệp hàng loạt

Mới đây, sau khi Bộ GD&ĐT trình Chính phủ về phương án tổ chức thi, xét công nhận tốt nghiệp Trung học phổ thông và tuyển sinh Đại học, Cao đẳng (THPT và tuyển sinh ĐH, CĐ) sau năm 2020, nhiều chuyên gia giáo dục bày tỏ sự đồng tình. Tuy nhiên, nhiều ý kiến lại băn khoăn về mức độ “may rủi” khi triển khai hình thức thi trắc nghiệm trên máy tính, cũng như có hạn chế được những tiêu cực thi cử gây bức xúc dư luận như thời gian qua?

Thí sinh có thể thi nhiều đợt trong năm

Theo ông Mai Văn Trinh, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ GD&ĐT), phương án này được xây dựng trên căn cứ là các quy định trong các Nghị quyết TW số 29, Kết luận số 51-KL/TW năm 2019 của Ban Bí thư, Nghị quyết số 44 năm 2014 của Chính phủ, Luật Giáo dục 2019 và Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học.

Nguyên tắc xây dựng phương án đảm bảo tính ổn định của lộ trình đổi mới thi/tuyển sinh, không gây xáo trộn với việc dạy và học của giáo viên, học sinh, không gây bức xúc xã hội.

Mục tiêu phương án thi mà Bộ GD&ĐT đề xuất là tổ chức kỳ thi gọn nhẹ, giảm áp lực, tốn kém, bảo đảm độ tin cậy. Kỳ thi dùng để đánh giá kết quả học tập ở bậc học THPT theo chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình và hướng tới đánh giá phẩm chất, năng lực của người học, từ đó tác động tích cực trở lại đổi mới quá trình đổi mới phương pháp dạy – học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường.
Kết quả này đồng thời dùng để xét công nhận tốt nghiệp THPT, cung cấp dữ liệu đáng tin cậy cho các cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp tham khảo sử dụng trong tuyển sinh theo tinh thần tự chủ.

Các học sinh hoàn thành chương trình lớp 12, nếu đáp ứng các quy định của Bộ GD&ĐT thì được Hiệu trưởng trường THPT (hoặc Giám đốc Trung tâm giáo dục thường xuyên) cấp Giấy chứng nhận hoàn thành chương trình THPT; nếu có nhu cầu dự thi để được cấp Bằng tốt nghiệp THPT sẽ được tham gia kỳ thi THPT quốc gia. Nội dung thi nằm trong chương trình THPT hiện hành, chủ yếu là chương trình lớp 12.
Phương thức thi được đề xuất là tổ chức thi trên giấy như hiện nay, đồng thời chuẩn bị các điều kiện để tổ chức thi trên máy tính theo lộ trình đảm bảo tính khả thi. Với phương thức tổ chức thi trên máy tính, thí sinh có thể tham gia dự thi một số đợt trong năm tại các địa điểm của các tổ chức khảo thí độc lập đáp ứng theo quy định của Bộ GD&ĐT.

Kết quả của đợt thi trên máy tính nào cao nhất sẽ được lựa chọn sử dụng để xét công nhận tốt nghiệp THPT và có thể được các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp tham khảo, sử dụng trong tuyển sinh (nếu có nhu cầu).
Lộ trình triển khai giai đoạn 2021-2025, Bộ GD&ĐT đề xuất cơ bản giữ ổn định như kỳ thi THPT quốc gia năm 2019, thực hiện một số điều chỉnh cho phù hợp với thực tế phương thức tổ chức thi. Đặc biệt giai đoạn này, Bộ sẽ thí điểm tổ chức thi trên máy tính để từng bước áp dụng phương thức thi này phù hợp với thực tiễn điều kiện kinh tế  -xã hội của đất nước.

Nỗi lo “can thiệp hàng loạt”

TS Quách Tuấn Ngọc – nguyên Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin (Bộ GD-ĐT) cho rằng, việc tổ chức kỳ thi trên máy tính rất tiện lợi bởi có thể đưa việc thi cử tới tận “trường huyện”. Thí sinh cũng không cần phải di chuyển nhiều, đỡ tốn kém và tạo sự tin tưởng trong xã hội vì được thi ngay tại địa phương.

Mặc dù đánh giá hướng đi này khá mềm dẻo và phù hợp với thời cuộc, nhưng ông cũng chỉ ra nhiều nỗi lo khi hình thức này được áp dụng đồng loạt trên cả nước.
Trong đó, việc quan trọng nhất là chuẩn bị cho công tác bảo mật và chống gian lận khi cho học sinh thi trên máy tính.

“Nhiều người cho rằng việc thi trên máy tính để giảm bớt gian lận, nhưng tôi thấy lo lắng hơn vì công nghệ hiện nay rất tinh vi và dễ dàng xóa bỏ dấu vết; chưa kể còn nhiều tình huống thi hộ, làm hộ nên rất khó kiểm soát”.
Do đó, dù thi bằng hình thức nào, yếu tố quan trọng nhất vẫn là con người. “Kể cả có thi trên máy tính vẫn phải gắn chặt với việc coi trọng yếu tố con người, lựa chọn nhân sự làm công tác khảo thí”.

“Nhìn vào các kỳ thi sát hạch bằng lái ô tô cũng có thể thấy, rủi ro tiêu cực trong việc thi trên máy tính hoàn toàn có thể xảy ra. Do vậy, khi áp dụng phương án mới này cần phải có cơ chế kiểm tra, giám sát nghiêm ngặt”.

GS Nguyễn Đình Đức, Trưởng ban Đào tạo của Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, từ kinh nghiệm của những vụ gian lận vừa qua cho thấy, việc thi trên máy tính có nhiều ưu điểm. Nhưng có một điều theo ông cần cân nhắc, là liệu người “cầm trịch” giữ chìa khóa phần mềm có thể can thiệp vào cả hệ thống và làm thay đổi kết quả thi hay không?
“Nếu như trên giấy chỉ có thể sửa chữa kết quả với từng cá nhân thì thì trên máy có thể can thiệp hàng loạt”, GS Đức đặt ra băn khoăn.

Lo lắng chất lượng đề thi không đồng đều

Từng có cơ hội tham gia nghiên cứu tại các trung tâm khảo thí Hoa Kỳ, GS Nguyễn Quý Thanh, Hiệu trưởng Trường ĐH Giáo dục, ĐH Quốc gia Hà Nội cho rằng, một vấn đề cần đặt ra khi tổ chức thi thành nhiều đợt giống như nước ngoài là phải áp dụng kỹ thuật để so bằng độ khó trong các lần thi.

“Làm kỹ thuật so bằng độ khó là yêu cầu bắt buộc khi áp dụng hình thức thi nhiều lần trong năm, bởi nếu không dùng kỹ thuật này thì dù có cố gắng làm đề chuẩn đến mấy, mỗi lần vẫn có một độ khó khác nhau và điều đó tạo ra sự không công bằng”.

Ngoài ra, theo ông khi áp dụng hình thức mới này, cần phải có phòng thi chuẩn hóa, tức mọi người phải được tiếp cận với điều kiện thi giống hệt nhau.

“Tuy nhiên muốn chuyển từ “thi trên giấy” sang “thi trên máy tính” vẫn cần chạy thử nghiệm và đánh giá. Cho nên cần đưa vào các thành phố lớn áp dụng trước, các địa phương có thể thi trên giấy và tiến hành song song, từng bước đưa vào và rút kinh nghiệm để triển khai”.

TS Lê Thống Nhất cho rằng “tư nhân có lượng ngân hàng rất lớn. Chúng ta có thể thu mua từ các hệ thống giáo dục. Các nước như Mỹ hay Anh, chuyện kiểm tra đánh giá đã có sự tham gia của tư nhân. Còn nếu chỉ để Bộ GD-ĐT làm thì tôi nghĩ đến năm 2021 cũng chưa chắc đã làm được”.

Trong khi đó, TS. Lê Xuân Sơn, Hiệu phó Trường THPT Chuyên ĐH Vinh nhìn nhận việc thu mua đề từ tư nhân chưa thực sự đảm bảo cả về chất lượng lẫn việc ngăn chặn tình trạng tiêu cực.

“Cho nên tôi nghĩ, việc xây dựng ngân hàng đề thi phải cần đến đội ngũ chuyên gia được tập huấn kỹ thuật xây dựng câu hỏi trắc nghiệm đạt chuẩn. Những đội ngũ chuyên gia này phải được lựa chọn từ các trường đại học, trường phổ thông trên cả nước”, ông Sơn nói.

“Nhiều đợt, nhưng không nên nhiều quá”

Ông Sơn cho rằng, việc tổ chức thi thành nhiều đợt là cơ hội tốt giúp thí sinh cảm thấy “phù hợp đợt nào thì thi đợt đó”, nhưng không nên tổ chức thành quá nhiều đợt.
“Theo tôi chỉ nên thi 2 đợt/ năm là đủ, bởi học sinh tham gia kỳ thi nào thì nhà trường và giáo viên cũng phải có kế hoạch để chuẩn bị cho các em. Do vậy, việc thi nhiều đợt sẽ khiến các hoạt động dạy và học trong nhà trường bị phân tán.

Điều quan trọng nhất sau mỗi kỳ thi là học sinh phải rút ra được chiến lược học tập. Do đó, chỉ nên thi 2 đợt để học sinh có quỹ thời gian nhất định ôn luyện cải thiện thành tích”.

Ông Sơn cũng cho rằng, hai đợt thi này chỉ nên nằm vào cuối học kỳ 2 của mỗi năm học. “Nếu thi quá sớm học sinh sẽ chưa chuẩn bị đủ kiến thức. Ngoài ra, các em lại quá chạy đua với việc luyện thi sẽ làm xao nhãng các hoạt động giáo dục khác”.

Thầy Trần Văn Nam, giáo viên Trường THPT Quảng Xương 1, tỉnh Thanh Hóa cho rằng, việc thi nhiều lần giúp học sinh bớt đi tâm lý căng thẳng rằng mình chỉ có một cơ hội duy nhất.

Tuy nhiên, một năm cũng chỉ nên thi 2-3 đợt để có điều kiện giám sát chặt chẽ, tránh những vấn đề tiêu cực. Mặt khác, nếu để kỳ thi diễn ra quá nhiều trong năm sẽ khiến học sinh ỉ lại vì suy nghĩ “không thi lúc này thì thi lúc khác”, do đó việc học hành cũng không thực sự nghiêm túc.

Tiếp cận phương án được trình bày khái quát, một nghiên cứu sinh về khảo thí quốc tế băn khoăn: Chưa rõ điểm thang đo, cân bằng điểm thi, không đưa được các tiểu mục về cùng một thang đo, không đảm bảo được điểm thi sẽ không phụ thuộc vào dạng thức thi….thì những thay đổi này cần phải xem xét thấu đáo.

Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Phùng Xuân Nhạ cho biết sẽ tiếp thu và chỉnh sửa để hoàn thiện đề xuất phương án thi sau 2020. Phương án này được tính toán cẩn trọng, cân nhắc kỹ lưỡng, có căn cứ chắc chắn và lộ trình phù hợp với tình hình thực tế của đất nước. “Năng lực tổ chức thi của các cán bộ là điều chúng tôi đặc biệt quan tâm và tới đây sẽ tăng cường chất lượng đội ngũ khảo thí”, ông Nhạ cho hay.

Cao Phúc