Đề xuất người đóng BHXH trên 20 năm được nghỉ hưu sớm 5 năm

Trong bối cảnh dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi đang được thảo luận, một trong những đề xuất nổi bật được đưa ra là cho phép người lao động (NLĐ) có thời gian đóng BHXH trên 20 năm được nghỉ hưu sớm tối đa 5 năm so với tuổi nghỉ hưu quy định. Đây là sáng kiến của đại biểu Quốc hội Nguyễn Duy Thanh, nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho những NLĐ đã có nhiều năm đóng góp BHXH nhưng gặp khó khăn trong việc duy trì công việc khi tuổi tác tăng cao.

Qua thực tế, nhiều NLĐ mong muốn có thể nghỉ hưu sớm để tránh gánh nặng công việc khi sức khỏe đã giảm sút. Chị Ph.T.H., một NLĐ 48 tuổi làm tạp vụ ở trường mầm non tại Hà Nội, đã chia sẻ về khó khăn khi bị chấm dứt hợp đồng lao động do nhà trường gặp khó khăn. Với 27 năm tham gia BHXH, chị rất mong muốn được nghỉ hưu sớm mà không bị trừ 2% mỗi năm, để có lương hưu ổn định lo cho cuộc sống gia đình.

Theo bà Phạm Thị Thu Lan, Phó Viện trưởng Viện Công nhân – Công đoàn, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, bày tỏ sự ủng hộ đối với đề xuất của đại biểu Quốc hội Nguyễn Duy Thanh. Bà Lan cho rằng việc cho phép NLĐ nghỉ hưu sớm khi không tìm được việc làm sẽ giúp họ tránh khỏi khó khăn trong cuộc sống. Tuy nhiên, bà cũng lưu ý về khả năng chi trả của Quỹ BHXH và cho rằng nếu có chính sách hỗ trợ để NLĐ tiếp tục làm việc và đóng BHXH, họ sẽ có mức lương hưu cao hơn so với nghỉ hưu sớm 5 năm.

TS. Phạm Đình Thành, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học BHXH, BHXH Việt Nam, cho rằng việc cho phép NLĐ nghỉ hưu sớm có thể gây áp lực lên Quỹ BHXH. Theo TS. Thành, việc giảm trừ mức hưởng cho thời gian nghỉ hưu trước tuổi là cần thiết để đảm bảo công bằng cho những người nghỉ hưu đúng tuổi. Ông cũng nhấn mạnh rằng cần hạn chế người lao động nghỉ hưu trước tuổi để giảm áp lực cho việc cân đối quỹ.

Việc sửa đổi bổ sung Luật BHXH phải đặt trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với tốc độ già hóa dân số nhanh chóng. Số lượng NLĐ lớn tuổi đang tăng nhanh và đối mặt với nhiều khó khăn trong việc giải quyết việc làm. TS. Phạm Đình Thành lưu ý rằng chế độ hưu trí thông thường được thực hiện khi NLĐ đạt đủ 2 điều kiện: đủ tuổi nghỉ hưu và đủ số năm đóng BHXH. Việc nghỉ hưu trước tuổi có thể dẫn đến mức hưởng lương hưu bị trừ, và điều này cũng xảy ra ở nhiều quốc gia khác như Pháp và Đức.

Nhà nước đã triển khai một số giải pháp hỗ trợ việc làm và chính sách thị trường lao động nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và NLĐ, giúp tạo việc làm mới hoặc ổn định chỗ làm việc. Các chuyên gia BHXH đề xuất rằng Nhà nước cần có thêm các chính sách hỗ trợ để giải quyết việc làm cho NLĐ lớn tuổi, chẳng hạn như hỗ trợ từng phần cho doanh nghiệp từ quỹ bảo hiểm thất nghiệp để giữ chân NLĐ lớn tuổi hoặc có chế độ hỗ trợ cho NLĐ suy giảm khả năng lao động để họ có thể tiếp tục làm việc cho đến đủ tuổi nghỉ hưu.

Trong dự thảo Luật BHXH mới nhất, Chính phủ đề xuất chỉ áp dụng lương hưu tối thiểu với người đóng BHXH trước ngày 1/7/2025 và từ đủ 20 năm trở lên. Theo đó, lương hưu hàng tháng thấp nhất của NLĐ đóng BHXH bắt buộc bằng với mức lương cơ sở hiện tại, là 1,8 triệu đồng. Nếu người hưởng lương hưu thấp hơn mức này, ngân sách hoặc Quỹ Bảo hiểm xã hội sẽ bù đắp.

Tuy nhiên, từ ngày 1/7 khi cải cách tiền lương, lương cơ sở sẽ không còn. Chính phủ đề xuất bổ sung quy định chuyển tiếp lương hưu tối thiểu nhằm bảo lưu quy định trong luật hiện hành, nhưng chỉ áp dụng với người đóng BHXH bắt buộc trước ngày dự luật có hiệu lực và tham gia từ đủ 20 năm trở lên. Điều này nhằm đảm bảo rằng mức lương hưu tối thiểu vẫn duy trì, dù mức lương cơ sở bị bỏ.

So với dự thảo cuối tháng 5, Chính phủ đã giữ lại mức lương hưu tối thiểu nhưng lại không áp dụng với người tham gia BHXH sau ngày 1/7/2025. Việc bỏ đi mức lương hưu này khiến đại biểu Quốc hội và các chuyên gia lo ngại rằng an sinh xã hội sẽ “tụt dốc không phanh,” nhiều người cao tuổi sẽ không đủ sống. Hiện độ bao phủ an sinh cho người già sau tuổi lao động chưa tới 40%, trong khi dự báo dân số Việt Nam sẽ có 29 triệu người già trên 60 tuổi vào năm 2049.

Theo dự luật sửa đổi, tầng trợ cấp hưu trí xã hội thấp nhất trong hệ thống an sinh xã hội, mức đề xuất là 500.000 đồng mỗi người một tháng. Mức này chỉ đạt 25-33% chuẩn nghèo thành thị và nông thôn hiện nay. Chính phủ cũng bổ sung quy định lao động đóng BHXH tự nguyện trước ngày 1/1/2021, đủ 20 năm trở lên được hưởng lương hưu khi đủ 60 tuổi với nam, 55 tuổi với nữ. Điều này cho phép lao động về hưu sớm 2-5 năm so với người tham gia sau ngày 1/1/2021 và không bị trừ 2% khi nghỉ hưu trước tuổi.

Đề xuất này không áp dụng với lao động đóng BHXH bắt buộc. Như vậy, người tham gia ở khu vực bắt buộc lẫn tự nguyện từ ngày 1/1/2021 trở đi muốn hưởng lương hưu vẫn phải đóng đủ 20 năm như hiện hành, và tới đây sẽ giảm xuống 15 năm và đủ tuổi về hưu theo lộ trình, 60-62 tuổi. Nghỉ hưu sớm trước tuổi, lao động sẽ bị trừ 2% tỷ lệ hưởng mỗi năm.

Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) dự báo rằng nếu không có sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước, năm 2030 Việt Nam sẽ có trên 16 triệu người cao tuổi không có lương hưu do tốc độ già hóa nhanh hơn cả tốc độ phát triển kinh tế. Hiện tại, nguồn thu nhập của người già Việt Nam phần lớn đến từ sự hỗ trợ của con cái và tiếp tục làm việc.

Dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi dự kiến được Quốc hội thông qua ngày 25/6 và có hiệu lực từ 1/7/2025. Các đề xuất trong dự thảo này, đặc biệt là việc cho phép NLĐ có thời gian đóng BHXH trên 20 năm được nghỉ hưu sớm tối đa 5 năm so với tuổi nghỉ hưu, đang được xem xét kỹ lưỡng từ nhiều góc độ khác nhau. Quyết định cuối cùng sẽ cần cân nhắc cả về khả năng chi trả của Quỹ BHXH, tác động đến NLĐ cũng như mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội lâu dài.

Bích Ngân