Con trai cố TBT Lê Duẩn nói về 15 tấn vàng và hành trình khởi nghiệp
Lê Kiên Thành có thể không phải một doanh nhân quá thành công nếu so với những doanh nhân thế hệ ông, nhưng ông là một trong vài người con của các nhà lãnh đạo Đảng đã mạnh dạn đi làm kinh tế tư nhân sau Đổi Mới và đấu tranh đến cùng cho quyền được đi làm kinh tế tư nhân của Đảng viên. Cũng bởi thế mà ông trở thành cái tên không thể không nhắc tới khi nói đến thế hệ doanh nhân Việt Nam đầu tiên sau Đổi Mới.
Ba tôi mất vào năm 1986, trước Đại hội Đổi Mới chỉ một thời gian ngắn. Khi ông mất, người ta đồn ông để lại cho con cái 15 tấn vàng. Bao nhiêu năm sau này, mỗi lần ai đó nhắc lại tin đồn đó, tôi chỉ cười.
Những năm 80, có lần ba tôi được tiêu chuẩn mua một cái xe máy. Ông về hỏi anh rể tôi (GS Hồ Ngọc Đại – PV): “Đại có tiền mua xe thì ba cho cái phiếu này. Chứ ba không có”. Ngày ba tôi mất, ông dặn dò: “Ba chết chẳng có tiền để lại cho các con, chỉ để lại cho các con cái danh là con ba”.
Động lực khiến tôi trở thành doanh nhân là vì nghèo!
Khi còn ở bộ đội, mỗi năm tôi nhận được hai bộ quân phục mới. Để có tiền mua sữa cho con, tôi thường chỉ giữ lại một bộ, một bộ sẽ đem ra đầu phố Nam Bộ (nay là phố Lê Duẩn) bán. Sau khi tốt nghiệp Phó Tiến sĩ ở Liên Xô, tôi trở về nước làm ở phòng Vật lý Ứng dụng của Viện Khoa học Việt Nam, lương tháng được 60 nghìn đồng. Phòng Vật lý Ứng dụng của chúng tôi năm đó có một cái bàn uống nước cũ, một bộ ấm chén sứt sẹo, để mỗi ngày cán bộ trong phòng (toàn Tiến sĩ, Phó Tiến sĩ) đến ngồi uống nước rồi nhìn nhau. Nếu ai tham gia vào nhóm làm ngoài giờ ép dầu bưởi để bán thì sẽ kiếm thêm được 20 nghìn nữa.
Tôi biết tôi nghèo khi sau bao năm ăn học khắp Đông – Tây, tôi không nuôi được chính mình chứ đừng nói đến việc nuôi vợ con. Tôi biết tôi nghèo khi có lần đi ăn sáng với người bạn cũ làm thủy thủ tàu viễn dương, thấy một bữa sáng họ ăn bằng tiền sinh hoạt của cả gia đình tôi một ngày. Vì nghèo, nên tôi sẽ đếm mỗi lần đổ xăng trong tháng và luôn cảm thấy xăng xe hết quá nhanh. Một ông bán hàng tạp hóa ngoài chợ, không cần học hành cũng có thể kiếm nhiều tiền hơn tôi.
Cho nên cuối năm 1989, đầu năm 1990, khi Nhà nước có chính sách cho phép mở các công ty đời sống trong các Viện Nghiên cứu, nhóm chúng tôi lập ra công ty TMC (nằm trong Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam), trở thành viên chức loại B: Chúng tôi mượn trụ sở của Viện để làm văn phòng, nhưng đồng ý không nhận lương nữa, để số tiền đó lại cải thiện đời sống cho anh em trong Viện. Lúc đó, vợ tôi cho tôi thời hạn 2 năm. Cô ấy nói: “Nếu 2 năm mà không làm được gì, anh hãy an phận làm khoa học”.
Khi thành lập công ty đời sống trực thuộc Viện, tôi có lên gặp ông Hồ Sỹ Thoảng – Viện trưởng: “Gọi là công ty cho oai, chứ ngoài con dấu ra, tụi em có gì đâu” – tôi nói. Và ông ấy trả lời: “Vốn Nhà nước cho các cậu chính là nằm trong đầu cậu. Đó là tiền Nhà nước đầu tư cho các cậu ăn học bao năm qua”.
Công việc đầu tiên mang lại tiền cho chúng tôi là tổ chức cho người đi du học Liên Xô. Dù chìm trong khủng hoảng thì nền giáo dục của Liên Xô trước và sau đó vẫn được công nhận là một trong vài nền giáo dục tốt nhất thế giới – cái nôi của nhiều danh nhân nhân loại.
Những năm đó, Liên Xô rất thiếu ngoại tệ. Chúng tôi ký được với các trường Đại học với mức phí 200 USD/năm/du học sinh, bao gồm tiền học, tiền phụ cấp, tiền ăn. Ở Việt Nam, chúng tôi thu của ứng viên đăng ký 500 USD/người và có trách nhiệm tổ chức, đưa đón, sắp xếp nơi ăn chốn ở cho họ khi đến Liên Xô học. Năm đầu tiên, có 20 người đăng ký. Sau khi trích lại cho các trường 4.000 USD, chúng tôi còn 6.000 USD. Những năm sau, mỗi năm có 30 – 40 người đăng ký. Đó là những đồng tiền đầu tiên và vô cùng giá trị, giúp chúng tôi khởi nghiệp.
Sau này, khi Nhà nước có những chính sách mới, công ty của chúng tôi tách ra khỏi Viện Khoa học Công nghệ, trở thành công ty TNHH, đổi tên thành công ty Thiên Minh. Chúng tôi làm nhiều nghề, kinh doanh đủ thứ. Đầu tiên là tư vấn du học, sau đó là buôn bán các thiết bị máy bay lưỡng dụng, đưa các công nghệ công nghiệp nặng vào Việt Nam, sản xuất mì tôm, rồi trở thành Chủ tịch của Ngân hàng Techcombank trong một thời gian dài sau Chủ tịch đầu tiên là anh Hoàng Quang Vinh.
Đầu những năm 1992-1993, sau khi Liên Xô tan rã, hai nước không còn liên hệ với nhau, nhưng tôi vẫn duy trì được rất nhiều mối quan hệ ở nước Nga từ bạn bè cũ của mình. Lúc đó, Không quân Việt Nam vốn sử dụng 100% máy bay do Liên Xô sản xuất, rơi vào cảnh thiếu thốn phụ tùng thay thế như lốp máy bay, hay bơm xăng cho động cơ. Tôi lại có nguồn mua các loại lốp máy bay và bơm xăng lưỡng dụng đã qua sử dụng (dùng được cho cả máy bay dân dụng và máy bay quân sự). Một lốp máy bay nếu nước Nga chào hàng qua con đường chính thống là 200 USD. Nhưng chúng tôi có thể tìm kiếm những loại tương tự với giá 10 USD. Khi mang về tới Việt Nam, chúng tôi bán cho Không quân Việt Nam với giá 20 USD.
Thực ra lúc mới bắt đầu đi làm kinh tế tư nhân, tôi chỉ ao ước kiếm đủ tiền nuôi gia đình. Mỗi khi trong tài khoản công ty có 100 triệu, đủ tiền để duy trì vài tháng trả lương cho anh em là đã đủ khiến tôi hạnh phúc. Vài năm sau, có một ngày, khi tôi đi đổ xăng mà ngẩn người không nhớ ra lần cuối mình đổ xăng là khi nào, đó là lúc tôi biết mình đã hết nghèo.
Minh Ngọc
