Briefing: Vì sao Việt Nam trở thành sự thay thế đầy hứa hẹn cho các doanh nghiệp Mỹ ở châu Á?
Mới đây tờ Vietnam Briefing của tập đoàn Dezan Shira & Associates hoạt dộng trong lĩnh vực tư vấn đầu tư trực tiếp nước ngoài độc lập lớn nhất Châu Á đăng tải bài phân tích của tác giả Pritesh Samuel về mối quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ và phản ứng của Việt Nam trước đại dịch Covid. Theo đó.
• Tháng 7 năm nay, Việt Nam và Mỹ đã kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao – minh chứng cho quan hệ kinh tế và song phương ngày càng cải thiện kể từ sau Chiến tranh Việt Nam.
• Việt Nam nổi lên là điểm đến sản xuất thay thế lý tưởng của các doanh nghiệp Mỹ, một phần do cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung và chuỗi cung bị gián đoạn do đại dịch virus Corona.
• Vietnam Briefing trao đổi về các xu hướng trong quan hệ Việt Nam – Mỹ, quan hệ kinh tế ngày càng phát triển và các doanh nghiệp Mỹ có thể tận dụng và hưởng lợi từ việc chuyển sản xuất sang Việt Nam như thế nào.
Sau 04 thập kỷ kể từ khi kết thúc Chiến tranh Việt Nam, quan hệ của Việt Nam – Mỹ đã thay đổi đáng kể.
Sau Chiến tranh Việt Nam năm 1975, Mỹ và Việt Nam tuyên bố bình thường quan hệ ngoại giao vào ngày 11/7/1995. Tháng 7/2020, Mỹ và Việt Nam kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao – với việc Mỹ chúc mừng Việt Nam giữ chức Chủ tịch ASEAN và tái khẳng định ủng hộ Việt Nam, bao gồm việc giải quyết hòa bình các tranh chấp, pháp trị, tự do hàng hải và thương mại không bị cản trở giữa các quốc gia khác.
Kể từ khi bình thường hóa quan hệ ngoại giao, Mỹ và Việt Nam đã tăng cường quan hệ, với thương mại song phương tăng từ 450 triệu USD năm 1994 lên 77 tỷ USD năm 2019. Mỹ đã trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, trong khi Việt Nam trở thành thị trường xuất khẩu tăng trưởng nhanh nhất của Mỹ.
Năm 1986, Việt Nam tiến hành cuộc cải cách kinh tế lớn được gọi là “Đổi mới”, ưu tiên xây dựng kinh tế thị trường và tạo cơ hội cạnh tranh khu vực tư nhân. Dân số ngày càng tăng là nguyên nhân đầu tư đáng kể cho các doanh nghiệp quốc tế. Trong nhiều năm, Mỹ và Việt Nam đã phối hợp đàm phán về hiệp định thương mại song phương, có hiệu lực vào năm 2001.
Hiệp định đã giúp gỡ bỏ một số hàng rào phi thuế quan, đồng thời giảm thuế đối với nhiều loại hàng hóa, trung bình từ 3 đến 40%, bao gồm cả nông sản, sản phẩm động vật và điện tử. Việt Nam cũng được hưởng quy chế tối huệ quốc (MFN), quy chế quan trọng để trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama đã thúc đẩy Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) – hiệp định thương mại tự do (FTA) liên quan đến các nước ASEAN cùng với Mỹ và Australia. Việt Nam được coi là một trong những nước hưởng lợi lớn nhất từ FTA này khi được tiếp cận thị trường Mỹ. Tuy nhiên, tất cả đã dừng lại vào năm 2017 khi Tổng thống Trump không tham gia Hiệp định, khẳng định nó sẽ làm suy yếu các doanh nghiệp và giảm việc làm của Mỹ.
Tuy nhiên, tháng 3/2018, Việt Nam và 10 quốc gia khác đã ký Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) mà không có Mỹ. Bất chấp những trở ngại, thương mại song phương giữa Mỹ và Việt Nam vẫn tăng trưởng và các nhà phân tích dự báo quan hệ thương mại giữa hai nước tiếp tục phát triển mạnh.
Mối quan hệ tích cực nhưng không phải không có điểm lùi
Tuy nhiên, có những thách thức. Vào năm 2019, ông Trump trong một cuộc phỏng vấn đã nói rằng Việt Nam gần như là “kẻ lạm dụng tồi tệ nhất”, khiến các nhà đầu tư lo ngại về mối quan hệ thuận lợi của Việt Nam với Mỹ. Ông Trump cũng đã phàn nàn về sự mất cân bằng cán cân thương mại của Mỹ với Việt Nam. Thặng dư thương mại của Việt Nam với Hoa Kỳ đã tăng lên 600 triệu đô la Mỹ, theo một nghiên cứu của Bank of America Merrill Lynch.
Tháng 5/2018, Mỹ đã áp thuế đối với các sản phẩm thép của Việt Nam có xuất xứ từ Trung Quốc. Trước đó, vào tháng 12/2017, Hoa Kỳ đã áp thuế đối với các sản phẩm thép của Việt Nam có xuất xứ từ Trung Quốc do họ tránh các quy tắc chống bán phá giá. Gần đây nhất, vào ngày 25 tháng 8 năm nay, Bộ Tài chính Hoa Kỳ xác định rằng Việt Nam đã thao túng tiền tệ của mình trong năm 2019, có thể mở cửa để áp thuế quan.
Ngoài vấn đề này, Mỹ đã chỉ ra các rào cản khác đối với thương mại bao gồm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và các quy định an toàn thực phẩm, các hạn chế đối với internet và nền kinh tế kỹ thuật số, và các vấn đề quản trị khác.
Quan hệ an ninh ổn định góp phần cải thiện quan hệ song phương
Năm 2018, tàu sân bay USS Carl Vinson của Hải quân Mỹ đã có chuyến thăm lịch sử tại Việt Nam. Cùng năm đó, Việt Nam cũng lần đầu tiên tham gia Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) – cuộc diễn tập quân sự trên biển do Mỹ đăng cai tổ chức hai năm một lần. Năm 2016, Mỹ dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam; cả hai nước đã và đang thiết lập quan hệ quân sự chặt chẽ hơn và trao đổi quân sự cấp cao.
Dựa trên mối quan hệ này, Hà Nội cũng đã được chọn để tổ chức hội nghị thượng đỉnh Mỹ – Triều Tiên vào tháng 02/2019, củng cố thêm tầm vóc của Việt Nam trên trường thế giới.
Ông Alexander Vuving, chuyên gia an ninh châu Á tại Trung tâm Nghiên cứu an ninh châu Á – Thái Bình Dương ở Hawaii thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ cho rằng, “Việt Nam nắm giữ chìa khóa trong việc cân bằng quyền lực khu vực”. Nếu Mỹ chia sẻ quan điểm này, Mỹ sẽ tiếp tục có mối quan hệ tích cực và phát triển với Việt Nam.
Lợi thế của Việt Nam khi tranh chấp thương mại Mỹ-Trung kéo dài
Tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tác động lớn đến Việt Nam. Các nhà xuất khẩu của Việt Nam đã nhận thấy nhu cầu ngày càng tăng đối với các sản phẩm của họ, đặc biệt là hàng dệt may. Việt Nam đã nổi lên là một giải pháp thay thế Trung Quốc đối với các nhà đầu tư hưởng lợi từ chiến lược Trung Quốc+1 liên quan đến các nhà đầu tư dịch chuyển hoặc mở rộng sang các nước khác để tăng khả năng tiếp cận thị trường.
Cần lưu ý là điều này đã xảy ra, nhưng chiến tranh thương mại đã thúc đẩy quá trình này. Được thúc đẩy bởi chi phí lao động tăng, nhu cầu đa dạng hóa và việc chính phủ chuyển trọng tâm từ các lĩnh vực thâm dụng lao động sang các ngành công nghệ cao nên các công ty Mỹ tại Trung Quốc đã dần chuyển các hoạt động sản xuất sang Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam.
Do vị trí địa lý gần, mức lương thấp hơn, lao động có tay nghề cao, có các hiệp định thương mại và kết nối khu vực, Việt Nam đã trở thành một trong những lựa chọn thay thế được ưa thích nhất đối với các nhà sản xuất. Các công ty lớn của Mỹ như Apple, Intel, Qualcomm, Universal Alloy Corporation (UAC), Nike và Key Tronic EMS đã chuyển dây chuyền sản xuất sang Việt Nam do chi phí liên quan đến chiến tranh thương mại.
Tất cả những yếu tố này đã giúp gia tăng thương mại giữa hai nước kể từ khi bình thường hóa quan hệ ngoại giao.
- Xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ (2019): 61,35 tỷ USD
- Tăng trưởng (so với năm 2018): 29,1%
- Tỷ trọng trong tổng xuất khẩu: 23,2%
- Việt Nam nhập khẩu từ Hoa Kỳ: 14,37 tỷ USD
- Tăng trưởng (so với năm 2018): 12,7%
- Tỷ trọng trong tổng nhập khẩu: 5,7%
Giao thương giữa Việt Nam với Hoa Kỳ tăng trưởng với tốc độ nhanh nhất vào năm 2019 ở mức 23% so với năm 2018. Các mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam sang Mỹ bao gồm:
- Điện thoại và phụ tùng thay thế;
- Máy tính, sản phẩm điện tử và linh kiện;
- Hàng may mặc và hàng dệt;
- Những sản phẩm nông nghiệp;
- và Giày dép.
Việt Nam đã nhận được sự khen ngợi của quốc tế vì phản ứng nhanh chóng và hiệu quả đối với sự bùng phát COVID-19. Việt Nam đã sớm chiến đấu với đại dịch, đóng cửa biên giới với người nước ngoài và áp dụng các biện pháp giãn cách toàn xã hội vào ngày 1 tháng 4. Việt Nam đã dỡ bỏ các biện pháp này vào ngày 22 tháng 4, mở cửa trở lại nền kinh tế. Một vụ bùng phát dịch gần đây ở Đà Nẵng cho thấy Việt Nam không hề e ngại và áp đặt lệnh đóng cửa toàn thành phố để kiểm soát các trường hợp lây nhiễm.
Mặc dù quốc gia này không tránh khỏi tình trạng suy thoái kinh tế toàn cầu, nhưng triển vọng phục hồi vẫn tích cực và là điểm sáng nhất trong số các quốc gia châu Á. Quan điểm này cũng được chia sẻ bởi công ty dịch vụ tài chính UBS trong một nghiên cứu. Trong nửa đầu năm, Việt Nam ghi nhận mức tăng trưởng GDP là 1,81%. Mặc dù còn khiêm tốn, nhưng tỷ lệ này là đáng khích lệ khi Việt Nam là một trong số ít quốc gia đạt được mức tăng trưởng dương trong thời kỳ đại dịch.
Việc Việt Nam kiểm soát được đại dịch và tiếp tục tăng trưởng đã củng cố thêm vị thế là một môi trường kinh doanh an toàn so với các nước khác. Và các doanh nghiệp Hoa Kỳ đã nhận thấy điều này. Apple đã lên kế hoạch chuyển hoạt động sản xuất đáng kể các sản phẩm của mình bao gồm cả AirPods sang Việt Nam.
Các doanh nghiệp Hoa Kỳ tìm kiếm các địa điểm sản xuất thay thế
Ngay cả trước khi đại dịch xảy ra – các doanh nghiệp nội thất như Lovesac và Wanek Furniture có trụ sở tại Mỹ – trực thuộc nhà cung cấp và bán lẻ Ashley Home của Mỹ đã bắt đầu chuyển sản xuất sang Việt Nam. Công ty Mỹ Nike hiện đã sản xuất hầu hết giày tại Việt Nam trong khi gã khổng lồ công nghệ Mỹ Google có kế hoạch sản xuất điện thoại thông minh Pixel tại Việt Nam thay vì Trung Quốc.
Gần đây nhất, nhà sản xuất chip Hoa Kỳ Intel, đã đầu tư 1 tỷ đô la Mỹ vào Việt Nam đang tìm cách tăng đầu tư vào Khu Công nghệ cao Tp. Hồ Chí Minh. Universal Alloy Corporation – nhà sản xuất linh kiện máy bay toàn cầu có trụ sở tại Hoa Kỳ cho các hãng máy bay như Boeing và Airbus, đã khánh thành cơ sở tại Đà Nẵng vào đầu năm nay.
Tất cả những yếu tố này khiến Việt Nam trở thành một nước “chiến thắng trong chiến tranh thương mại” và là nơi lý tưởng để kinh doanh và thu hút đầu tư. Tuy nhiên, lợi ích của Việt Nam không chỉ phụ thuộc vào quan hệ Mỹ-Trung xấu đi. Mà lực lượng lao động có kỹ năng và chi phí thấp, cơ sở hạ tầng tốt, chính phủ ổn định, môi trường an toàn và các hiệp định thương mại tự do của Việt Nam là những gì các nhà đầu tư Hoa Kỳ đang tìm kiếm trong thời điểm bất ổn hiện nay. Xu hướng này có thể sẽ tiếp tục trong tương lai gần. Và Việt Nam cũng có khả năng tận dụng chuỗi cung ứng bị gián đoạn ở những nơi khác do đại dịch.
Trong khi chiến tranh thương mại và đại dịch đã tạo ra đủ yếu tố thúc đẩy để khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất chuyển đến, thách thức lớn của Việt Nam hiện nay sẽ là làm thế nào để quản lý tăng trưởng bền vững.
Hơn nữa, trước khi xác định Việt Nam như một điểm đến tiềm năng để tái định cư, các nhà đầu tư Hoa Kỳ phải đánh giá kỹ lưỡng và xem xét một số yếu tố, chẳng hạn như xác định vị trí, nguyên liệu, đối tác tìm nguồn cung ứng và hậu cần chuỗi cung ứng.
Tác giả Pritesh Samuel của Vietnam Briefing thuộc tổ chức Dezan Shira & Associates. Tập đoàn này hỗ trợ các nhà đầu tư nước ngoài trên khắp Châu Á có các văn phòng trên toàn thế giới.
