Bầu cử Mỹ: Ngày hội chính trị từ góc nhìn một kỹ sư gốc Việt

Cứ mỗi 4 năm, nước Mỹ lại chứng kiến sự kiện trọng đại và hồi hộp chờ gọi tên tổng thống – sự kiện có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển kinh tế, chính trị không chỉ trong nước Mỹ mà ở phạm vi toàn cầu.

Chỉ tính trong vòng gần 3 thập niên qua, nước Mỹ trải qua 7 kỳ bầu cử với 4 đời tổng thống gồm Bill Clinton, George W. Bush, Barack Obama và mới nhất là Tổng thống đương nhiệm Donald Trump, ứng với 4 thời kỳ khác nhau về chính sách.

Nhiệm kỳ 4 năm của Tổng thống Trump ưu tiên phát triển kinh tế với phương châm “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” và có nhiều động thái hạn chế chính sách hợp tác kinh tế toàn cầu. Biện pháp chính sách của Tổng thống Trump mang lại một số thành tựu trong 3 năm đầu tiên đặc biệt là kinh tế, nhưng lại đang gặp khó khăn trong năm 2020 vì đại dịch Covid-19.

Chọn tổng thống như thế nào?

Thể lệ bầu cử tổng thống ở Mỹ khác với hầu hết các nước trên thế giới. Người thắng cử dựa trên số phiếu đại cử tri, chứ không dựa trên số phiếu phổ thông của người dân. Số cử tri đoàn của cả nước Mỹ là 538, ứng viên cần 270 phiếu đại cử tri để trở thành tổng thống.

Mỗi tiểu bang có số phiếu đại cử tri khác nhau, tiểu bang càng đông dân thì số cử tri đoàn càng cao, ví dụ như tiểu bang lớn như California có số cử tri đoàn là 55, tiểu bang Texas là 38, tiểu bang nhỏ như Delaware là 3.

Hiến pháp Mỹ tạo ra luật bầu cử khác với thế giới vì nước Mỹ rất rộng lớn, nếu bầu cử chỉ dựa trên số phiếu phổ thông thì tiếng nói của người dân vùng xa xôi không được lắng nghe hoặc một đảng sẽ giữ vị trí tổng thống lâu dài, vì thế số đại cử tri tạo ra thế cân bằng giữa người thuộc tiểu bang vùng xa xôi và tiểu bang vùng trung tâm.

Do đặc thù địa hình vùng kinh tế, nền chính trị Mỹ chia làm ba vùng rõ rệt. Vùng đảng Dân chủ là những tiểu bang giàu có với đặc trưng nền công nghiệp, công nghệ thông tin, sản xuất đồ dùng, tài chính, như miền tây có California và Washington, trung tây có Illinois, đông bắc có New York, Massachusetts và Connecticut. Vùng đảng Cộng hòa là những tiểu bang miền nam và trung tây với đặc trưng là nông nghiệp và sản xuất nhỏ, một số ít là công nghiệp. Vùng không thuộc phe nào, gọi là tiểu bang “lưng chừng” hay bang chiến địa, có chưa tới 10 tiểu bang thuộc loại này.

Các tiểu bang thuộc vùng đàng Dân có dân số chiếm 52% cả nước và tổng GDP chiếm 60% cả nước. Theo địa chính trị, ứng cử viên đảng Dân chủ đạt từ 254 đến 266 số cử tri đoàn tại vùng đảng Dân chủ.

Với lợi thế này, ứng cử viên đảng Dân chủ nếu thắng cử thì thắng rất đậm, ví dụ như Tổng thống Bill Clinton đạt 370 phiếu đại cử tri (năm 1992) và 379 phiếu đại cử tri (năm 1996); Tổng thống Barack Obama đạt 365 phiếu đại cử tri (năm 2008) và 332 phiếu đại cử tri (năm 2012). Nếu thua thì thua trên sân nhà, ví dụ như ông Albert Gore đạt 266 phiếu đại cử tri (năm 2000) thua tại tiểu bang Nevada, Colorado và New Hampshire; hoặc bà Hillary Clinton đạt 232 cử tri đoàn (năm 2016) thua sít sao tại tiểu bang Michigan với 0.2% số phiếu, Pennsylvania với 0.7%, Wisconsin với 0.8%.

Ða phần người dân ở vùng nào thì bầu cho ứng cử viên của đảng đó, họ là những cử tri trung thành. Theo quan sát, phần quan trọng nhất chính là kết quả của các tiểu bang vùng chiến địa để xem ai thắng.

Donald Trump hay Joe Biden?

Với dân số 330 triệu người, diện tích như cả châu Âu, kinh tế hàng đầu thế giới, cuộc bầu cử được người Mỹ coi là sự kiện chính trị quan trọng bậc nhất vì nó có thể tác động tới những vấn đề then chốt mà họ quan tâm. Nếu như kỳ bầu cử năm 2004 người dân Mỹ quan tâm hàng đầu đến vấn đề an ninh xã hội chống khủng bố thì kỳ bầu cử năm 2020 người dân Mỹ quan tâm đến vấn đề an ninh sức khoẻ, chống đại dịch Covid-19.

Ðại dịch Covid-19 bùng phát mạnh từ đầu tháng 3 kéo đến tháng 10, chính phủ Mỹ không có những chính sách phòng chống dịch nhất quán, vì thế các tiểu bang hoạch định chính sách riêng biệt. Ðến nay, Mỹ vẫn là vùng dịch lớn nhất thế giới với hơn 8,7 triệu ca nhiễm và hơn 226.000 người tử vong. Mọi sinh hoạt đời sống của người dân bị xáo trộn, nền kinh tế gặp khủng hoảng.

Tôi làm việc tại công ty sản xuất động cơ máy bay Pratt & Whitney cho dân sự và quân sự tại tiểu bang Connecticut. Dù kinh tế lên hay xuống cũng chưa bao giờ ảnh hưởng đến công việc của tôi. Thế nhưng đại dịch covid-19 đã làm gián đoạn ngành hàng không thế giới, từ công ty sản xuất máy bay đến công ty dịch vụ hàng không đều bị ảnh hưởng với chu kỳ 2-3 năm sau mới có thể phục hồi. Công ty Pratt & Whitney cho nhân viên nghỉ không lương 1 ngày trong tuần tính từ tháng 6 – 9 của năm 2020, và kế hoạch giảm 20% nhân sự trong tổng số 39.000 nhân sự trên toàn cầu từ tháng 10.2020.

Đại dịch Covid-19 hoành hành trong năm 2020 đã làm cho nhiều cử tri trung lập đặt câu hỏi về khả năng lãnh đạo nước Mỹ của Tổng thống đương nhiệm Donald Trump. Trong bối cảnh xã hội Mỹ lúc này, ứng cử viên Joe Biden xuất hiện với sự điềm đạm và cảm thông, nhưng được đánh giá là không có nhiều điều nổi bật.

Mỗi công dân Mỹ đi bầu, họ chọn vị tổng thống tương lai vì quyền lợi của họ, gia đình và xã hội. Biết rằng trong xã hội Mỹ có lượng lớn cử tri trung thành với truyền thống của đảng, nhưng cũng có lượng lớn cử tri trung lập đi bầu cử vì cần một tổng thống để giải quyết các vấn đề xã hội hiện tại.

Nếu cử tri không chọn ông Trump có thể không phải vì ông Biden tài giỏi hơn mà vì có thể họ tin rằng ông Biden sẽ xử lý vấn đề an ninh sức khỏe và xã hội tốt hơn ông Trump trong giai đoạn này. Người dân Mỹ có tính thực dụng, nếu như họ chọn ông Trump trong cuộc bầu cử năm 2016 vì vấn đề kinh tế thì trong năm 2020 họ có thể chọn ông Biden vì vấn đề an ninh sức khỏe và an ninh xã hội.

Kỳ bầu cử năm 2016, ông Trump lần đầu tiên tranh cử tổng thống, cử tri trung lập có phần thiện cảm vì ông vốn là nhà kinh doanh, họ chán ghét chính trị Washington. Nhưng kỳ bầu cử năm 2020, ông Trump đang là tổng thống, những cử tri trung lập sẽ xem ông Trump như là chính trị gia và cái nhìn thiện cảm của họ sẽ khác.

Theo các cuộc thăm dò trong tháng 9 và tháng 10 tại các tiểu bang chiến địa, phần lợi thế nghiêng về ông Biden. Chính vì vậy, ông Trump đang cố gắng xây dựng chiến dịch tốt để rút ngắn khoảng cách.

Chính sách của nước Mỹ định hình sẵn, tổng thống là người thực thi chính sách và đưa ra phương cách làm. Nếu ông Biden thắng cử trong năm 2020 thì ông sẽ theo chính sách kinh tế toàn cầu của những Tổng thống Dân chủ trước đó là Bill Clinton và Barack Obama. Cụ thể, Mỹ có thể sẽ nối lại Hiệp định đối tác kinh tế Thái Bình dương (TTP) trong đó Việt Nam là 1 trong số các thành viên.

Dù là ai thắng cử trong kỳ bầu cử ngày 3.11 tới, tôi tin rằng tổng thống mới sẽ có kế hoạch tốt hơn về vấn đề an ninh sức khoẻ cho mọi người dân Mỹ, tạo sự đoàn kết trong cộng đồng đa chủng tộc đa văn hóa của nước Mỹ, xúc tiến phát triển kinh tế, tạo hình ảnh nước Mỹ mạnh mẽ hơn trong cộng đồng quốc tế.

Dân chủ và Cộng hòa: bên nào giành ưu thế tại Thượng viện năm 2020?

Cứ mỗi 2 năm, khoảng 1/3 số ghế tại Thượng viện Mỹ sẽ được bầu lại, tổng số ghế thượng nghị sĩ là 100, mỗi tiểu bang có 2 ghế với nhiệm kỳ 6 năm. Hiện tại đảng Cộng hoà kiểm soát Thượng viện với 53 ghế, trong khi đảng Dân chủ có 47 ghế.

Trong 35 ghế tại Thượng viện bầu lại năm 2020 có 23 ghế thuộc đảng Cộng hòa và 12 ghế thuộc đảng Dân chủ. Theo khảo sát và thăm dò của CNN trong tháng 9, có 10 ghế tại Thượng viện bị lung lay bao gồm 8 ghế thuộc đảng Cộng hòa và 2 ghế thuộc đảng Dân chủ.

Như vậy, đảng Cộng hòa tại Thượng viện đang gặp khó khăn khi 8 ghế bị lung lay và 3 ghế mới tranh cử lần đầu trong năm 2020. Ðảng Dân chủ đang có lợi thế, nếu họ bảo vệ thành công 12 ghế đương nhiệm và thắng thêm 4 ghế là họ sẽ kiểm soát Thượng viện Mỹ sau cuộc bầu cử năm 2020.

Dân chủ và Cộng hòa: bên nào giành ưu thế tại Hạ viện năm 2020?

Cứ mỗi 2 năm, toàn bộ ghế ở Hạ viện Mỹ sẽ được bầu lại, tổng số ghế là 435, trong đó mỗi tiểu bang có số ghế tại Hạ viên tương ứng với tỷ lệ dân số của tiểu bang đó, nhiệm kỳ của hạ nghị sĩ là 2 năm. Hiện tại, đảng Dân chủ kiểm soát Hạ viện với 232 ghế và đảng Cộng hòa có 198 ghế.

Kỳ bầu cử năm 2020 có 10 ghế thuộc đảng Dân chủ và 24 ghế đảng Cộng hòa không tham gia tranh cử. Việc đảng Cộng hòa bảo vệ thành công 198 ghế tại Hạ viên và thắng thêm ít nhất 18 ghế là được xem là khó khăn trong hoàn cảnh hiện tại. Chính vì thế, đảng Dân chủ có nhiều lợi thế kiểm soát Hạ viện sau cuộc bầu cử năm 2020.

Thượng viện và Hạ viện Mỹ đều có vai trò lập pháp, giám sát hoạt động và chính sách của chính phủ. Ngoài ra, Thượng viện có thẩm quyền phê chuẩn các đề cử của tổng thống với thẩm phán tối cao pháp viện, các quan chức cấp cao hay phê chuẩn các hiệp ước.

Trần Thắng – Kỹ sư cơ khí hàng không Mỹ